Mahsus xossali po’latlar Reja: Umumiy ma’lumotlar. Oddiy sifatli konstruktsion po’latlar

2. Legirlovchi moddalarni asosiy vazifasi.

Mashinasozlik konstruktsion po’latlar qatorida ko’p xollarda xrom bilan legirlangan po’latlar ishlatiladi (0,8...1,2% xrom). Xrom toboanish chuqurligini va qattiqligini oshiradi.

Xromli po’latlarni xossalarini quyidagi qo’shimcha elementlar yordamida o’zgartirish mumkin:
1) Borp elementi, toblanish chuqurligini oshiradi (0,003%), sovuqlayin sinish temperatura oraliьi +20...-60⁰S;
2)Margenets xam po’latni toblanish chuqurligini oshiradi (po’lat 45XGR uchun D95 25 mm teng). Mo’rt sinish tempaturasi +40...-60⁰s; ammo marganets po’alt donasini yiriklashtiradi;
3)Xrommargenetsli po’latlar tarkibiga donani maydalash uchun titan (-0,1%) qo’shiladi;
4) Molitden xromli po’latlarni toblanish chuqrligini ishoradi va murt sinish temperaturasini pasaytiradi (-20...-120⁰S).
5) Vanadiy (0,1...0,3%) po’lat donasini maydalaydi, mustaxkamlik va qovushqoqlikni oshiradi.
6) Nikelp mustaxkamlikni kuchli oshiradi.

1. 
   Legirlangan po’latlar
   

Legirlangan po’latlar tarkibida legirlovchi elementlar bor. Legirlashning asosiy maqsadi -ko’latlarni xossalarini yanada oshirish. Legirlangan po’latlarni xossalari termik ishlashdan keyin keskin ko’tariladi. Legirlangan po’latlar klassifikatsiyasi, markalanishi 8-ma’ruzada bayon etilgan.

1) TSementitlanuvchan po’latlar. Bu po’latlar kam uglerodli po’latlar bo’lib, qo’llanilishidan oldin tsementitlanadi, toblanadi va past temperaturada bo’shatiladi. Ximiyaviy termik ishlagan po’latning sirtini qattiligi NRS 58-62, o’zagini qattiqligi HRC 30-42 tashkil etadi. TSementitlanuvchan po’latlar uch guruxga bo’linadi:
a) o’zagi mustaxkamlanmaydigan uglerodli po’latlar (Po’lat 10,15,20);
b) o’zagi sus mustaxkamlanadigan kamlegirlangan po’latlar (Po’lat 20X, 18XGT, 25 XGM);
v) o’zagi kuchli mustaxkamlanadigan yuqori legirlangan po’latlar (12XNZA, 12X2N4A).
TSementitlanuvchan po’latlardan shesternya, tishli ьildiraklar tayyorlanadi.
2) Yaxshilonuvchi po’latlar. Bu po’latlar toblanib yuqori temperaturada bo’shashatiladigan o’rta uglerodla (S-0,3...0,5%) va legirlangan po’latlar. “Yaxshilash” termik shiabvidan so’ng bu po’latlarni barcha xossalari ko’tariladi.
Po’lat markalar: 40, 40XA, 3OXGsa, ;0XN, va boshqalar. Bu po’latlargan oьir sharoitda, o’zgaruvchan kuchlanishlar ta’sirida ishlaydigan mashina detallari tayyorlanadi (tirsakli val, shatun, kulachokli val, va boshqalar).
3) Ressor-prujina po’latlari. Bu gurux po’latlari yuqori elastiklik, toliqish bardoshlik va yetarli plastik xossalarga ega bo’lishi kerak. Bunday xossalarga S0,5%-dan ortiq bo’lgan va toblanib o’rta temperaturada bo’shatilgan po’latlar ega: po’lat 60, 65, 70, 65 G, 70SZA, 50XFA va boshqalar.
Agressiv muxitda ishlaydigan krujinalar xromli 3X13, 4X13, X18N9 kabi zanglamas po’latlardan tayyorlanadi. Yuqori temperaturalarda ishlaydigan irujinalar uchun issiq bardosh R18, 3X2V8F kabi zanglamas po’latlaradan tayyorlanadi. Yuqori temperaturada ishlaydigan prujinalar uchun issiq bardosh R18, ZX2V8F kabilar ishlatiladi.
4) SHarik podshipnik po’latlardir. Bunday po’latlar birinchi qatorda yuqori yeyilish bardoshlikga ega bo’lishi kerak. Bunday xossaga erishish uchun po’lat yuqori uglerodli bo’lishi kerak. Po’latni toblanuvchanligini va toblanish chuqurligini oshirish uchun po’latlar xrom bildan legirlanadi. Po’lat markalari SHX6, SHX9, SHX15SG va boshqalar. Bu po’latlar tarkibida 06....1,5% Gr va0,9...1,5%S uchraydi. Termik ishlash tashlash va 150...200⁰S-da bo’shatishdan iborat. Bunday termik ishlashdan so’ng NRC 61...66 tashkil qiladi.
5) Yuqori marganetsli po’lat. Bu po’lat tarkibida 1...1,4% uglerod va 12...14% margenets bor, strukturasi austenit, qattiqligi 200.. 250NV. Bu po’latdan tayyorlangan detalp katta nagruzkalar ostida ishlaydi, va ishlash jarayonida po’lat plastik deformatsiya ta’sirida o’z-o’zidan puxtalib boradi. Po’latning markasi G13 (110G12L). Bu po’latdan yeyilish sharoitida ishlaydigan detallar tayyorlanadi (tegirmon sharlari, temir yo’li kreslanalari, traktorlarni traklari, ekskavator kovishlarini tiьlari va xokazo).