Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

модификацион ўзгарувчанликлар
деб ҳам аталади. 
Кўпчилик модификацион ўзгаришлар организмлар учун фойдали бўлиб 
унинг ўзгарган муҳит шароитида яшаб қолишига мослашиш имконини 
беради. Масалан, қоронғироқ шароитларда яшайдиган ўсимликларнинг 
барг пластинкалари катталашган бўлади ва улар фотосинтез активлигини 
оширади. Мўйнали ҳайвонларда ҳароратнинг пасайиши тивитларининг 
қалинлашишига олиб келади. Организм реакция нормасини, унинг моди-
фикацион ўзгаришининг чегарасини билиш инсон учун фойдали бўлган 
ўсимлик, ҳайвон ва микроорганизмларнинг янги формаларини яратишда 
катта аҳамият касб этади. Бундай ўзгарувчанликларнинг ўсимлик ва 
ҳайвонларнинг маҳсулдорлигини оширишда аҳамиятли бўлган нафақат нав 
ва зотларнинг ўзлари, балки уларнинг имкониятларидан максимал фойда-
ланишдаги аҳамияти катта. Модификацион ўзгарувчанлик қонуниятларини 
билиш ҳозирги вақтда ўзининг барча саъй ҳаракатлари одамзотнинг 
генетик имкониятини ўзгартиришга эмас, балки уни сақлаб туриш, реакция 

---

337 
нормаси доирасида одам организмининг ривожланишини таъминловчи 
медицина учун ҳам муҳимдир. 
Ирсий ўзгарувчанлик ўз навбатида комбинатив, рекомбинатив ва 
мутацион ўзгарувчанликларга бўлинади. Комбинатив ўзгарувчанлик билан 
биз Мендель ва унинг издошлари томонидан олиб борилган тадқиқотларда 
танишган эдик. Кескин фарқланувчи белгиларга эга бўлган организмларни 
ўзаро чатиштиришдан олинган дурагай авлодларда аллел ва аллел 
бўлмаган генларнинг комбинацияланиши ҳисобига ҳосил бўладиган 
ўзгарувчанлик-
комбинатив
ўзгарувчанлик деб аталади. 
Морган ва унинг шогирдлари томонидан амалга оширилган 
цитогенетик тадқиқотлар натижасида яратилган белгиларнинг тўлиқ ва 
тўлиқсиз бириккан ҳолда ирсийланиш қонунларидан келиб чиққан ҳолда 
гомологик хромосомалар ўртасида кетадиган кроссинговерлар натижасида 
бириккан генларнинг ўзаро ажралиб янги генотипда йиғилиши туфайли 
олинган ўзгарувчанлик -