346
эркак пашшалар думалоқ кўзли бўладилар. F
1
да олинган қисиқ кўзга эга
урғочи пашшалар думалоқ кўзли эркак пашшалар билан чатиштирилиб
олинган F
2
да қисиқ ва думалоқ кўзли урғочи пашшалар ҳосил бўлади. СlB
летал хромосомали эркак пашша нобуд бўлади, фақат нормал хромосомали
эркак пашшалар яшаб қоладилар. Кўз шакли бўйича фарқланувчи ҳар хил
жинсли индивидларнинг F
2
даги нисбати 2♀ : 1♂ бўлади (98-расм, 1).
Иккинчи
ҳолатда
урғочи
пашшалар
эркак
пашшаларнинг
спермаларидан бирида Х-хромосомада летал мутацияси бўлган эркак
пашшалар билан чатиштирилди. Эркак ва урғочи
пашшалардаги летал
мутациялар айнан ўхшаш эмас. Биринчи авлодда олинган урғочи
пашшаларнинг бири Х-СlB хромосома ва ота организмдан ўтган летал
мутацияли Х-хромосомага эга бўлади. Ҳар икки летал бўйича гетерози-
готали бундай пашшалар қисиқ кўзга эга бўладилар. Агарда шундай
сперма билан ёввойи типга хос Х-хромосомали тухум ҳужайра уруғланса,
ундан летал бўйича гетерозиготали ёввойи типга хос урғочи пашша
ривожланади. F
1
да думалоқ кўзли ва қисиқ кўзга эга урғочи пашшалар
ҳосил бўлади.
СlB-хромосомали эркак пашшалар нобуд бўладилар, чунки летал
гемизигота ҳолатда бўлади. Она пашшадан ёввойи типга хос Х-
хромосомани олган эркак пашшалар эса нормал бўлиб кўзлари думалоқ
шаклда бўлган. F
2
даги ажралишни кузатиш учун қисиқ кўзга эга бўлган
урғочи пашшалар алоҳида-алоҳида нормал эркак пашшалар билан (ҳар бир
жуфт алоҳида пробиркада) чатиштирилади. Ҳар икки хромосомалардаги
икки летал бўйича гетерозигота бўлган F
1
даги урғочи пашшаларнинг F
2
даги авлодида икки типдаги - СlB летал Х-хромосомага эга бўлган ҳамда
отадан ўтган летал Х-хромосомали урғочи пашшалар пайдо бўлади. F
2
даги авлодда ҳар икки типли леталлардан бирига эга бўлган эркак
пашшаларнинг барчаси нобуд бўладилар. Натижада ҳар хил жинсли
индивидларнинг нисбати 2♀ : 0♂ бўлади. F
2
да эркак пашшаларнинг
бўлмаслиги мутациянинг мавжудлигидан дарак беради (98-расм, 2).
Бу усул вужудга келадиган летал мутацияларни миқдорий ҳисобга
олиш учун жуда қулай ҳисобланади. Ҳозирги вақтда эркак организмлар
Х-хромосомасида вужудга келадиган летал
мутациялар частоталарини
таҳлил қилишлик учун иккинчи бир метод Мёллер-5 ёки М-5 қўлланилади
(99-расм). Бу методга биноан линия-анализатор қўлланилиб, унинг
афзаллиги шундаки дрозофила урғочи организмининг ҳар икки Х-хромо-
сомалари леталлик фаолияти билан боғлиқ бўлмаган иккита инверсияни
ўзида сақлашлигидир. Инверсиялар туфайли хромосомалар ўртасидаги
кроссинговернинг бўлишлиги қийинлашади. Бундан ташқари урғочи
организмларнинг ҳар
икки хромосомалари учта-sc
8
, B, w
a
генлар билан
нишонланган. Бу линиянинг эркаклари ҳаётчан бўлади. М-5 методи билан
ёввойи типга хос эркак пашшалар таҳлил қилинганда F
2
да эркак ва урғочи
организмларнинг иккитадан фенотипик синфи ҳосил бўлади. Агарда
тадқиқ қилинаётган эркак пашшанинг таҳлил қилинаётган Х-
347
хромосомасида летал мутация пайдо бўлса, у ҳолда иккинчи авлодда sc
8
, B,
w
a
генлари бўйича битта фенотипик синфга эга бўлган эркак пашшалар
ҳосил бўлади, ёввойи типга хос эркак пашшалар пайдо бўлмайди. Ҳар бир
индивидуал
пробиркада олинган F
2
индивидлари F
1
даги битта урғочи
пашшанинг авлодлари ҳисобланади, бинобарин у эркак ота пашша Х-
хромосомасининг тадқиқи ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: