Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

XVII.3. Онтогенезнинг дискретлиги 
 
Организм онтогенез жараёнида яхлит бир бутун тизим сифатида 
намоён бўлади. Шу сабабли ҳар қандай структура ёки функцияни у билан 
боғлиқ бўлган структурага таъсир қилмасдан ўзгартириш мумкин эмас. 
Аммо онтогенезнинг боришида дискретлик кузатилади. Индивидуал 
ривожланиш жараёни нотекис равишда кечади, унда ўсиш характери ва 
табақаланиш ўзгаришлари орқали ифодаланадиган даврларнинг сифатли 
алмашинуви содир бўлади. 
XVII.3.1. Стадияли (даврий) ривожланиш 
 
Ўсимликларда онтогенез дискретлиги ривожланишнинг стадиялари 
(даврлари) борлигида намоён бўлади. Ўсимликлар онтогенезида 
табақаланиш ва морфогенез жараёнларининг сифатли алмашинуви содир 
бўлади. Бунинг натижасида қайд этилган жараёнларни ўташ учун зарур 
бўлган ташқи муҳит омилларининг комплекси ўзгаради. Табақаланиш ва 
морфогенез жараёнлари ҳамда улар учун зарур бўлган ривожланиш 
шароитлари билан бир-биридан фарқ қилувчи алоҳида босқичлар 
стадиялар
деб аталади. Зарур бўлган шарт-шароит бўлмаса стадияли 
ўзгаришлар юзага келмайди, бунинг эвазига онтогенез ҳам охирига 
етказилмасдан, ўсимлик гуллаш ёки ҳосил бериш фазасига киришмайди. 

---

442 
Биринчи стадия – яровизация муртак ўсишидан бошланади. Бунда 
организм учун муҳитнинг етакчи омили ҳароратдир. Яровизация 
стадиясини ўташ учун зарур бўлган ҳароратлар бўйича ўсимликлар 
баҳорги ва кузги шаклларга бўлинади. Баҳорги буғдой яровизация 
стадиясини 5-12
о
С ҳароратида 7-15 кун ичида, кузги буғдой эса 0-10
о
С 
ҳароратда 30-70 кунларда ўтаб бўлади. 
Одатда кузги ўсимликлар агарда баҳорда экилса, юқори ҳароратда 
ўсади, тупи кўп пояли бўлади, аммо ривожланмайди – бошоқланиш 
бошланмайди (125-расм). Агарда уруғлар экиш олдидан маълум вақт 
давомида паст ҳарорат ва белгиланган намликда сақланиб, кейин баҳорда 
далага экилса бунда улар нормал ҳолатда ривожланиб бошоқлайди. 
Кейинги стадия – ёруғлик стадияси бўлиб ривожланишни белгилай-
диган омил ёруғ кун узунлиги (давомийлиги) дир. Масалан, қисқа кунли 
бўлган маккажўхори, ғўза ва бошқаларга суткасига 8-12 соат ёруғлик 
керак, узун кунли бўлган жавдар, брюква (шолғомсимон сабзавот) каби 
ўсимликлар эса бу стадияни ёруғлик кечаю-кундуз бўлса яхшироқ ўтайди. 
Агарда ўсимлик яровизация стадиясида зарур бўлган ҳароратни, 
ёруғлик стадиясида эса маълум ёруғлик режимини олмаса, у интенсив 
равишда ўсаверади, лекин ривожланиш жараёни охиригача бормайди.