Mahsuldor qatlamlarni ochish va

3.9.Qatlamni yaxlit ochishning ikki texnologiyasining qo„llanilishi
Burg‗ilash quvurlari kolonnasi orqali quduqqa tushiriladigan quvur kesgich 
yordamida mahsuldor qatlam ochiladi. Keyin esa frezerlangan uchastka maxsus 
almashtiruvchi perforatsiya qilingan mustahkamlash kolonnasi bilan bekitiladi yoki 
stvol ochiq qoldiriladi. Bunda stvolni gorizontal ta‘sir qiluvchi tog‗ bosimining 
ta‘sirida birlashishi (tutashib ketishi) vaqtinchalik yechilishi kerak bo‗lgan masala 
hisoblanadi.
Yuqori plastik va kam mustahkam tog‗ jinslarida mahsuldor qatlamlarning 
tutashib ketishi katta emas. Bundan tashqari bu texnologiyada kolmatatsiyalangan 
zonalarni yengib o‗tish uchun chuqur kanallar hosil qilinmaydi. 
Mahsuldor qatlamlarni yoriqli perforatsiya yordamida ochish [10]. 
 
Bu texnologiya asosida aylanadigan disk yordamida kolonnada uzun yoriqlar 
hosil qilinadi ya‘ni, qatlamni butun qalinligi bo‗yicha ochishni ta‘minlaydi va 
qatlamning butun yuzasidan sement toshini olib chiqishning ta‘minlash imkoniyati 
mavjud. 
Shunday qilib, natijada (nuqtali perforatsiyadan farqi) suyuqlikning yuqori 
bosimi ta‘sirida chuqur kanallar hosil qilinadi hamda sizilgan erkin oqimlarni 
to‗siqdan quduqqa uzun yoriqlar orqali chiqishi mavjud bo‗ladi. Bu texnologiya juda 
sodda va ishonchli ishlaydigan qurilmalar yordamida amalga oshiriladi. 
Bu texnologiyaning kamchiligi bitta
. Kolonnada hosil qilingan uzun yoriq 
tog‗ bosimiga qarshi turish xususiyatiga ega va o‗nlab MPa bosimni tashkil qiladi. 

---

137
Shunday qilib bu ko‗rsatilgan texnologiya qo‗llash qisqa vaqtli va quduqning 
shikastlangan mustahkamligi qoladi. 
Demak, quvur kesgich yordamida ochish texnologiyasi I va II-chi me‘yorlarni 
qoniqtiradi (mustahkamlash kolonnasini almashtirgichi bo‗lgan holatda), lekin III - 
chi me‘yor bo‗yicha yetarli emas. Yoriqli perforatsiya II va III – chi me‘yorlarni 
qoniqtiradi, lekin kolonnani saqlash bo‗yicha me‘yorlarni qoniqtirmaydi. 
Ikkilamchi ochish chuqur gidravlik preforatsiya qilishga asoslangan [50]. 
Texnologiya nazariy va eksperimental tadqiqotlar majmuasi natijalariga bo‗yicha tog‗ 
jinslarini oqimlar bilan parchalash va abrazivsiz burg‗ilash eritmalari bazasida 
gidravlik perforatsiya tajribasi ma‘lumotlariga asoslanadi [50]. 
Texnologiyaning mohiyati siqilgan oqim samaralari ta‘sirida qatlamni yorib 
kirish xususiyatidir. Shu maqsadda gidromonitorli kolonna orqali to‗g‗ridan – to‗g‗ri 
ochiq quduqning stvolini parchalashni va kolonna esa quvur qirqich yordamida 
amalga oshiriladi. Bu kanalning chuqurligini 2 – 4 martaga oshirish imkonini beradi. 
Ikkita qo‗shni kanallarni shakllantirishda amalda ikkinchi kanalning 
chuqurligini oshirish uchun texnologik usullar qo‗llaniladi. Holat shundayki, 
kanalning chuqurligi katta bo‗lganda oqimning siqilish samaralari paydo bo‗ladi va 
mustahkamlash kolonnasining uchastkasi mavjud bo‗lmaganda. Jarayonni amalga 
oshirishda perforatsiya kanallarining diametri 4 – 6 marta oqimning diametridan katta 
bo‗ladi va kanalning chuqurligi katta bo‗lganda oqimning qarshiligi yuqori qiymatga 
ega bo‗ladi. Demak ma‘lumki, kanal qanchalik chuqurlashtirilganda parchalash 
tezligini pasayishi jadallashadi.
Shuning uchun umumiy vaqtning birinchi 20 – 30% ulushida qirqich birinchi 
kanal chegaraviy chuqurlikkacha to‗liq qirqadi. Bundan keyin suyuqlikni haydash 
rejimi o‗zgartiriladi. Bosim qisqa vaqt pasayadi va yana qaytadan tiklanadi. Bu ta‘sir 
ostida kolonna deformatsiyalanadi va nasadka quduqning stvoliga nisbatan birinchi 
kanalga yaqin masofada nisbatan yangi holatni egallaydi. 
Ikkinchi kanalni shakllantirishda otilgan oqimning bir qismi biroz chuqurlikka 
birinchi kanalga yorib kiradi. Oqimning qarshiligi kuchsizlanadi va ikkinchi 
kanalning chuqurligi birinchi kanalgan nisbatan ikki barobar oshadi. 

---