Mahsuldor qatlamlarni ochish va

3.5-rasm. Quduq tubi konstruksiyasi. 
a - quduq tubi ochiq; b – quduq tubi mustahkamlash quvurli; v – yoriq filtrli; g – quduq 
tubiga manjetni qo‗yish orqali filtr o‗rnatilgan bo‗lib oldindan teshilgan konstruksiY. 
1-mustahkamlash quvurlari; 2-sement toshi; 3-gazlilik qatlami; 4-mahsuldor qatlam; 5-teshilgan 
teshiklar; 6-zichlama; 7-dumli filtrni yoriqli teshiklari; 8-qo‗yish teshigi; 9-manjet; 10-teskari 
klapanni o‗rnatish joyi; 11-filtr teshiklari.
Bu usul quduqning har qanday qalinligi bo‗yicha mahsuldor qatlam 
uchastkasini tanlab umumlashtirishga va u orqali qatlam suyuqligi oqimini olish, 
quduq tubi zonasida kollektorlik xossasini yaxshilash va uning oqimini jadallashtirish 
imkoniyatini beradi hamda bir vaqtning o‗zida kollektorlik xossalari, tarkibi yoki 
ularni suyuqlik bilan to‗yinganlik xossalari bir-biridan farq qilganda qatlamlarning 
bir nechta uchastkasini alohida ishlatish mumkin.
Bu usulning amalda kamchiliklari ham mavjud. 
Birinchidan yuvuvchi suyuqlikning tarkibini va zichligini mustahkamligi, 
qatlam bosimining anomallik koeffitsiyenti va faqat mahsulor qatlamdan tashqari 
yuqorida joylashgan qatlam qalinliklarining hammasini va mustahkamlash kolonnasi 
tushirilmagan qatlamlarni yutilish bosimining indeksi hisobga olinadi. Shuning uchun 
yuqorida joylashgan qatlamlarning anomallik koeffitsiyenti mahsuldor qatlamnikidan 

---

123
katta bo‗lganda eng oxirgisini burg‗ilashda yuvuvchi suyuqlikning zichligi katta 
olinadi.
Agar mahsuldor qatlamni burg‗ilash uchun narxi yuqori maxsus suyuqlikdan 
foydalanilganda, yuqorida ko‗rib chiqilgan usullarga nisbatan uning iste‘mol hajmi 
va narxi katta bo‗ladi. Ikkinchidan mahsuldor qatlam amalda tamponaj eritmalari 
bilan ifloslanishi mumkin chunki, burg‗ilash jarayoniga nisbatan sementlash 
jarayonida ortiqcha bosim yuqori bo‗ladi.
Uchinchidan bu usul – sementlanmagan va kuchsiz sementlangan 
kollektorlarni mustahkamligini va butunligini ta‘minlamaydi; 
-oqimni olish uchun hosil qilingan depressiya bosimining ta‘sirida kollektor 
buziladi va quduqqa qatlam suyuqligi bilan birgalikda parchalangan mahsulotlarni 
ya‘ni, qumlarni va juda silliq illi zarrachalarni olib chiqadi. 
Ba‘zida mahsuldor qatlamlarni tamponaj eritmalari bilan ifloslanishini oldini 
olish uchun 3.5 - rasm, v – da ko‗rsatilgan ochish usullari qo‗llaniladi. Oldingi 
usullardan farqi ishlatish kolonnasining pastki qismiga oldindan frezerlangan yoriqli 
quvurlar tushiriladi va quduqda mahsuldor qatlamning shipidan yuqori qismi 
semenlanadi. Bu usulni faqat birinchi ikkita holatlarda qo‗llash mumkin. Yuvuvchi 
suyuqlikning tarkibi va zichligi uchinchi usulda ko‗rib chiqqanimiz kabi tanlanadi. 
Qatlamlarni birlamchi ochishda 3.5 – rasm, d –da ko‗rsatilganini qo‗llash. 
Mahsuldor qatlamdan yuqorida joylashgan tog‗ jinsining qalinligini burg‗ilashni 
boshlaguncha u mustahkamlash kolonnasi bilan mustahkamlanadi va quvurning orqa 
halqasi sementlanadi. Qatlam burg‗ilangandan keyin quduqqa ichma-ich (yashirin) 
mustahkalash kolonnasi tushiriladi va sementlanadi. Undan keyin ikkilamchi 
ochishning birorta usuli qo‗llanilib mustahkamlash quvuri va sement halqasi 
teshiladi, qatlam va quduq tizimida gidrodinamik aloqa o‗rnatiladi hamda qatlam 
suyuqligi olinadi. Agar yashirish kolonnaning pastki oralig‗i quduq tubidan to 
kesimgacha sementlanganda ya‘ni, mahsuldor qatlamdan yuqorida joylashgan (100 – 
300 m. oralig‗i) qismi sementlanganda eng oxirgi tamponaj eritmaisning ta‘sirida 
to‗liq ifloslanishining oldi olinadi. 

---

Agar yashirin kolonnaning diametrini uchinchi ko‗rib chiqilgan usul bo‗yicha 
ishlatish kolonnasining diametriga teng o‗lchamda kolonna tushirilganda quduqning 
qurilish bahosi katta qiymatga oshib ketadi. Bu usul katta depressiya hosil qilinganda 
kollektorlarning buzilishini oldini olishga imkoniyat bermaydi.
Qatlam suyuqligi filtratsiyalanadigan stvol yuzalarini kattalashtirganimizda 
quduqning debiti oshadi. Filtratsiyalanish yuzalarini oshirishning bir nechta usullari 
mavjud. Ulardan biri – asosiy quduqdan mahsuldor qatlamga kiruvchi bir nechta yon 
stvollarni qirqish yo‗li bilan debit oshiriladi. Yon stvolni qirqish qatlam faqat bir 
suyuqlik bilan to‗yinganda va mustag‗kam joylashgan tog‗ jinslarida amalga 
oshiriladi.