Mahsuldor qatlamlarni ochish va

Aeratsiya usulida qattlamdan oqimni chaqirish 
 
Jarayonning texnologik sxemasining tarkibiga quyidagilar kiradi: 
1. Quduqni yuvish; 
2. Kompressor qurilmasi va nasos agregatining birlikda ishlatish orqali 
quduqni aeratsiya suyuqligi bilan yuvishni amalga oshirish; 
3. Quduqni gaz bilan puflab tozalash. 
Jarayonni amalga oshirish muhim e‘tibor talab qiladi, chunki ish davomida 
bo‗lishi, gaz qatlamlarni shakllanishi quduq ustidagi yuqori bosimni uzishga va 
haydash jarayonini qayta boshlashga olib kelishi mumkin. 
Har xil bosimlarda nasos agregatining haydashini o‗rnatish uchun aeratsiyalash 
jarayoni bir nechta rejimlarda quduqni yuvishdan boshlanadi. 

---

379
Undan keyin esa aeratsiya suyuqligi yuvishning maksimal bosimi komperssor 
qurilmasining maksimal bosimiidan yuqori bo‗lmasligi kerak. Shuning uchun 
hisoblarda suyuqlikni harakatlanishida ishqalinish kuchini yengish uchun 
sarflanadigan bosimdan tashqari quduqqa kirib keladigan aeratsiyali suyuqlikning 
zichligi ham hisobga olinadi. Misol uchun quduqning chuqurligi 2500 metr 
bo‗lganda, suv bilan to‗ldirilganda, aeratsiyalangan suyuqlikni 9,9 g/sm
3
zichligiga 
erishish uchun, quvur oralig‗i halqasi va quvurlarda bosimning farqi 2,5 MPa 
oralig‗ida bo‗lishi kerak. 
Ma‘lumki, aeratsiyalab gazsuyuqlik aralashmasini zichligini 0,3’0,4 g/sm
3
gacha yetkazish mumkin. 
Buning uchun yuqori bosimli kompressor qurilmasidan foydalanish talab 
qilinadi va undan keyin quduqqa gaz haydaladi. Lekin bu yerda quduqning chuqurligi 
2000 metrdan katta bo‗lganda gaz haydashni xavfli tomonlari bo‗lishi mumkin, 
shuning ishlatish tizmasini hisobiy va haqiqiy tasniflari hisobga olinadi. 
Oqimni chaqirish bo‗yicha ishlarni amalga oshirishda PG-1 va PG-2 turidagi 
yengil suyuqliklar turidan foydalaniladi. 
PG-1 suyuqligi suvning ishqorli aralashmasi ko‗rinishida bo‗ladi. 
PG-2 suyuqligi esa suvning ishqorli aralashmasi NGF yoki OEDF qo‗shiladi. 
PG-1 suyuqligi kalsiy turidagi qatlam suvi bilan aralashganda CaCO
3
hosil bo‗lishi 
mumkin PG-2 suyuqligi har qanday turdagi qatlam suvi bilan aralashtirilganda suvda 
erimaydigan cho‗kindilar hosil bo‗lmaydi. PG-2 suyuqligi qo‗llanilganda loyli 
kollektorlarning o‗tkazuvchanligini yaxshilanishi ta‘minlanadi. 
PK-1 suyuqligini tayyorlashda texnik suvga ishqor aralashtirilib, 2-10 soat dam 
beriladi. 
Aeratsiya usuli yordamida sekin depressiyani kuchaytirish va har qanday 
kattalikkacha olib borish mumkin. Jarayonni maqsadi asta-sekinlik bilan quvur 
orqasidagi suyuqlikni zichligini pasaytirish va nasos kompressor yordamida bir 
vaqtning uzida quduqqa aniq hajmdagi havo (gazni) va suvni (neftni) haydashdan 
iborat. 

---

Ichki agent pastga halqa oralig‗i orqali harakatlanib, suyuqlik bilan aralashib, 
qo‗shimcha ravishda suyuqlik bilan qo‗shimcha ustun bo‗ylab qisiladi, to NKQ 
bashmoqqacha yetguncha davom ettiriladi. Suyuqlik quvur boshmogiga yetib borib, 
pufakchalar halqa oralig‗idan NKQ ga tushadi, sekin-asta kengayib, berilgan 
energiyani olib, suyuqlik ko‗tariladi, bir vaqtning uzida NKQ dagi suyuqlikni zichligi 
ham pasayadi. Siqilgan havoni haydash davom ettirilganda depressiya bir tekis 
ko‗tariladi, shunday qilib quduqqa aniq mementda qatlamdan flyuid kirib keladi. 
Oqimni chaqirish boshlanishiga qadar quyidagi ishlarni amalga aniqlashi 
kerak: 
1.
NKQ ni tushirish va quduqni suv va SFM bilan juda yaxshilab yuvish; 
2.
NKQ ni boshmogini tizmasi mustahkamlash tizmasini teshigini yuqori 
teshigidan 5-10 m masofada o‗rnatish; 
3.
Quduq usti to‗liq favvora armaturasining chambarak yoki uchtalik turidagi 
jamlanmasi bilan jihozlanishi va ishchi holatiga keltirish; 
4.
Favvora armaturasining yuqori ishchi sturiniga optimal o‗lchami kanalini 
shtutser o‗rnatiladi qatlamga ortiqcha depressiyani oldini olinadi; 
5.
Quduqqa sementlash agregati va kompressor ulanadi. 
Kompressor yordamida siqilgan havoni (yuqori bosimli gaz uzatmadan gazni) 
haydalganda suv bilan aeratorda aralashadi va 15 MPa bosimda siqiladi.
Aeratsiyani muvaffakiyatli amalga oshirish uchun birlik vaqt ichida 
haydaladigan suyuqlik va siqilgan havoni nisbatlari shunday tanlanadiki, NKQ ni 
bashmoqiga havo pufakchalarini kirib borishi shunday taminlansinki «havo yostig‗i» 
paydo bo‗lmasligi kerak. 
Haydash tizimlari orqali aeratsiyani amalga oshirishni sifatini nazorat qilish 
maqsadida havo (yoki gazni) ulchaydigan sarf ulchagich o‗rnatilishi shart. Suv 
haydalganda aralashma oqimini tezligi shunday bo‗lishi kerakki, havo ajralib 
chiqishiga yo‗l bermasligi kerak. Oxirgi havo ajratilib chiqishiga yo‗l bermasligi 
kerak. Oxirgi tezlik 
30
,
0
15
,
0

m/sek qabul qilinadi. Agarda bu shart bajarilmasa havo 
pufakchalari suzib chiqadi, halqa oralig‗ida «havo yostigini» shakllantiradi, aeratsiya 
jarayonini uzilishiga olib keladi. 

---

381
Bundan tashqari qarshiliklarni yengish uchun sarflanadigan suv haydalganda 
(ishlatish tizmasini diametri 146 mm va NKQ diametri 
мм
60
73

) va compressor 
UKP da havoni haydash 120-130 l/sek (7,5m
3
/min) bo‗lganda boshlash kerak. 
Aeratsiya jarayoni har oqim quduq ichi suyuqlik bilan to‗ldiriladi. 
Ishni boshlashdan oldin haydovchi tizimdagi suyuqlikni optimal uzaytirishdagi 
bosimni aniqlash uchun sementlash agregati qo‗shiladi. Bu bosim 4,0-4,5 MPa dan 
oshmaslik kerak. Undan keyin kompressor qo‗shiladi, haydovchi tizimdagi bosim 
ko‗tariladi (takriban 10-15 MPa qiymat oqim tezligi hisobiga oshiriladi). 
Shu vaqtdan boshlab aeratsiya jarayonini birinchi bosqichi boshlanadi. Suv va 
havoni haydash bilan quvur orqa fazosida bosim asta-sekin ko‗tariladi, aniq qiymatga 
ko‗tarilgandan keyin, bir qancha vaqt davomida shu bosim shu satxda ushlab turiladi. 
Bunday 
bosimni 
oshishi, 
sirkulyasiya 
suyuqligini 
pastga 
qarab 
harakatlanishida aralashmani zichligi oshadi. NKQ ga kirib borguncha halqa 
oralig‗ida aralashmani zichligini oshishi natijasida qo‗shimcha bosim hosil bo‗ladi. 
Aeratsiyali aralashma bashmoqqa yetib keladi va NKQ ni ichiga kiradi, 
zichlikdagi farqlar asta-sekin yo‗qoladi, bosim yana pasayadi. Agarda aeratsiyali 
suyuqlikni haydash vaqtida haydash tizimida bosim kompressorni ishchi bosimdan 
oshib ketsa, suyuqlik haydashni davom ettirish yoki bir oz vaqt kompressorni 
to‗xtatib turish kerak. 
Havo (gaz) aralashmasidan NKQ ga tushadi va suyuqlikni otilishini chakiradi. 
Quvurlardagi zichlik asta sekin kamayadi va haydash tizimida bosim tushadi. Shu 
daqiqadan boshlab suyuqlikni haydash tuxtatiladi, agregat birinchi tezlikka
o‗tkaziladi, keyin tanaffus beriladi. 
Depressiyani nazorat qilish uchun quduqdan siqib chiqarilgan suyuqlikni 
hajmiy yoki boshqa usulda ulchash kerak. Quvur orqasida bosim tushishi daqiqasidan 
boshlab qatlam ishlab ketishi mumkin.
Qatlam ishlab ketganda quduq zaxiradagi tizimga ulanadi yoki uchtalik 
(troynik) orqali ishlanadi, undan keyin esa shtutser orqali ishchi tizimga 
yo‗naltiriladi. 

---

Birinchi bosimni pasaytirish jarayonida quduqqa oqimni kelishi sodir 
bo‗lmasa, u holda aeratsiya davom ettiriladi.