Mahsuldor qatlamlarni ochish va

 
10.2. Ishlatish tizmasida suyuqliklarni aralashtirish yo„li orqali oqimni chaqirish 
 
Kompressor usuli quduqlarni o‗zlashtirishda eng ko‗p qo‗llaniladigan usuldir. 
Quduq o‗zlashtirilishi oldidan NKQ quduqqa tushuriladi, quduq usti favvora 
armaturasi bilan jihozlanadi. Quvur orqa fazosiga haydovchi quvur uzatma orqali 
harakatlanuvchi kompressor biriktiriladi yoki gaz chizig‗i orqali yuqori bosimli 
gazkompressor stansiyasiga ulanadi (10.2-rasm).

---

375
10.2-rasm. Aeratsiya usulida quduqlarni 
o„zlashtirish jihozlarini tarxi. 
1-aeratsiya suyuqligini chiqarib yuborish tizimi; 
2-kompressor; 3-nasos agregati;
4-aralashtirgich; 5-nasos-kompressor quvur; 6-
quvur oralig‗i fazosi; 7-mahsuldor qatlam.
Quduqqa gaz haydalganda suyuqlik quvur oralig‗i fazosida NKQ-ni 
bashmoqigacha siqiladi yoki NKQ – ni qo‗yirish teshigigacha (3’4 mm). Bu teshik 
oldindan quduq ustidan 700-800 m masofada bajarilgan va NKQ – ga yorib kiradi. 
Gaz NKQ – ga to‗plangandan so‗ng suyuqlikni gazlantiradi. Quduq tubida bosim 
pasayadi. Gazni sarfini boshqarib, quvurlardagi gaz suyuqlik aralashmasini zichligi 
o‗zgaradi, shu bilan birgalikda quduq tubidagi bosim ham o‗zgaradi. (
P
qud.tubi
) Quduq 
tubidagi bosim 
P
qud.tubi
< P
qat
shart bajarilganda quduqqa suyuqlik va gaz oqimini 
kirib kelishi boshlanadi. Barqaror oqim olingandan so‗ng quduqda doimiy barqaror 
ish rejimiga o‗tiladi. Bu usulda qatlamda katta depresiya olish mumkin, ayniqsa 
quduq tubi zonasini samarali tozalash mumkin. 
Qatlamdagi mustahkam jinslar sharoitida (qumoktoshlar, ohaktoshlar) 
g‗ovaklik muhitini kolmatatsiya materiallaridan jadal tozalashga olib keladi.
Quduqni bir tekis ishga tushirish uchun quduqqa kompressor yordamida quvur 
orqa fazosi orqali aeratsiyasi suyuqlik haydaladi. 
Quduqni bir tekis ishga tushirish uchun quduqqa kompressor yordamida quvur 
orqa fazosi orqali aeratsiyasi suyuqlik haydaladi. 
Xozirgi paytda siqilgan havo yordamida quduqlarni o‗zlashtirish taqiqlangan 
bo‗lib, ko‗chma UKP-80 yoki KS-100 markali stansiyalardan foydalaniladi. 
Kompressor KS-80 bosimni 8 MPa gacha ko‗tarib, 8 m
3
dan, sarf haydaydi, KS-100 
stansiyasi esa 100 MPa bosimda 16m
3
dan sarfda haydaydi. Siqilgan havo portlash 
xavfi bo‗lganligi uchun qo‗llanilmaydi. 

---

Ishlatish tizmasida suyuqlikni aralashtirib chaqirish usulida zichligi yuqori 
bo‗lgan suyuqlik kichik zichlikka ega bo‗lgan suyuqlikka aralashtirib NKQ orqali 
perforatsiya teshigini yuqori chegarasigacha tushiriladi. (Quvur orqa halqasiga nasos 
agregati yordamida zichligi katta bo‗lgan suyuqlik siqiladi. Bunda zichligi katta 
bo‗lgan suyuqlik haydalib NKQ ga zichligi katta bo‗lgan suyuqlik haydalib, NKQ ga 
zichligi katta bo‗lgan suyuqlik siqiladi. Bunda zichligi kichik bo‗lgan suyuqlik 
quduq tubiga tushiriladi va NKQ ga yetib boradi. Quduq tubida bosim pasaya 
boshlaydi. Qaysiki quduq tubidagi bosim qatlam bosimidan kichik bo‗ladi, qatlamga 
deprissiya hosil bo‗ladi, mahsuldor gorizontdan oqimni kelishiga imkon tugiladi. 
Agar mahsuldor qatlam tog‗ jinsi yoriqlaridan shakllangan bo‗lsa, unda suyuqliklarni 
aralashtirish bir nechta bosqichda olib boriladi. Bunda har bir bosqichda 
suyuqliklarni zichligi oldingisidan kichik bo‗ladi.
Quduq ustidagi maxsimal bosim quyidagi momentga mos bo‗lishi ya‘ni 
suyuqlik kichik zichligi bo‗yicha quduq tubiga yetkaziladi. 
tiz
о
q
s
yeng
s
og
u
q
P
P
gH
P






.
.
'.
.
.
)
(


(10.1) 
bu yerda: 
ρ
og‘.s
, ρ
yeng.s
 
- og‗ir va yengil suyuqliklarni zichligi; 
H – tizma quvur uzunligi; 
ΔP
quv.or
 ΔP
quv.tiz 
- quvur orqasidagi va quvur tizmasidagi bosimlar. 
Quduq ustidagi 
P
q.u
- bosim ishlatish tizmasini opressovka qiladigan bosimdan 
yuqori bo‗lmasligi kerak. Bu bosim nasos agregatining mahsuldorligini hisobga olib, 
ΔP
quv.or
 
va 
ΔP
quv.tiz 
bosimlarni qiymatlari to‗g‗ridan-to‗g‗ri suyuqlik sarfi va 
sirkulyasiya tizimidagi bosimlarga bog‗liqdir. Qatlam bosimini qiymati tizmadagi 
og‗ir va yengil suyuqliklarni quduq ustun uzunligini nisbatidan kelib chiqib, quduq 
tubi bosimi bilan takkoslanadi. 


tiz
о
q
s
оg
s
yееn
qat
s
yeng
s
еn
qat
P
P
g
h
h
h
P







.
'.
.
.
.
)
(


(10.2) 
bu yerda : 
he
ng.s
- quduqdagi yengil suyuqlikni balandligi; 
h
qat
- ishlatish chuqurligini balandligi. 

---

377
Quduqni to‗ldirish uchun zarur bo‗lgan suyuqlik hajmi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 




















s
yeng
s
оg
s
og
qat
tiz
qat
k
nk
s
yeng
h
g
P
P
S
H
S
V
.
'.
.
'.
.
.



(10.3) 
bu yerda: 
S
- quvur orqasini kesim yuzasi; 
S
nkq
 
- NKQ ni ichki kesim yuzasi. 
Agar yengil suyuqlikni hajmi quvur orqasidagi ham yuqoridagi formula 
bo‗yicha yuqori bo‗lsa, u holda qatlamga deprissiya paydo bo‗ladi, hamda qatlam 
flyudi oqimini kelishi kuzatiladi. Agar suyuqlikni NKQ orqali quduq ustiga chiqishi 9 
etsa, quvur orqasidagi bosim pasaysa mahsuldor qatlamdan oqimni kelishi kuzatiladi.