Mahsuldor qatlamlarni ochish va

7.1-rasm. Tizma boshchasining 
konstruksiyasi. 
1-g‗altak; 2-zichlama; 3-pona; 4-korpus; 5-
zulfin; 6-mustahkamlash quvuri; 7-ichki tizmani 
ushlab turuvchi mustahkamlash quvuri.
Mustahkamlash tizmasini soni ko‗p bo‗lgan uch, to‗rt va besh tizmali 
quduqlarni jihozlash uchun tizma boshchalari tayyorlanadi. Bunday tizma 
boshchalarini pritsipial va konstruktiv sxemalari yuqoridagiga o‗xshashdir. 
Besh tizmali boshcha chuqurligi (5000 metrgacha) bosimi 70 MPa gacha 
quduqlarning ustiga o‗rnatish uchun mo‗ljallangan bo‗lib, uning tik balandligini 
o‗lchami 3 metr. Asosiy tugunlari 1, 8, 9, 10, 11 beshta chorbarmoq o‗lchamlari 168 

---

273
mm dan 502 mm gacha bo‗lgan mustahkamlash quvurlari uchun, 2, 4, 5, 7 ponali 
osmalar va 3 jo‗mrakdan tashkil topgan. 
Mustahkamlash tizmasining diamerti 165 mm bo‗lib eng so‗nggi, ishlatish 
tizmasidir. Chorbarmoq favvora armaturasi uchun supa vazifasini bajaradi. Tizma 
boshchasining asosiy xususiyati shundaki ponalarning sirt tanasining shakli 
konussimon shaklda bo‗ladi, korpusli javob beruvchi yuzasi zichlovchi 
elementlarning (6) konstruksiyasi ham konussimon bo‗lib, moylash orqali 
qo‗llaniladi, ya‘ni tirqishlarni ishonchli germetik qilishga moslashtirilgan. 
Chorbarmoqning korpusi va tizma boshchasining g‗altagi qo‗yma po‗latdan 
tayyorlangan va bolg‗alangan yoki shtapovkalangan bo‗g‗izga va flanetsga payvand 
qilingan. Tayyorlangan va payvand qilingandan keyin zo‗riqishni olish hamda 
metallning mexanik xossasini oshirish uchun u issiqlik ishlaridan o‗tkaziladi. 
Korpuslar uchun po‗latning oqish chegarasi 5,0-5,5 MPa, nisbiy uzatishi 14-15 
% va zarbali qovushqoqligi 40 mNm/m
2
gacha. Og‗ir sharoitlarda ishlatiladigan 
tizma boshchalarini tayyorlash uchun 35 XML turdagi past legirlangan po‗latlardan 
foydalaniladi. Shtampalangan yoki bolg‗alangan flanetslar yoki bo‗g‗izlar 35 XM, 40 
X po‗latlardan to‗g‗ridan to‗g‗ri yasaladi. 
Tizma boshchalaridagi biriktiruvchilarni, eletsementlarning o‗lchamlarini mos 
kelmasligi avariya holatlarini keltirib chiqarishga sabab bo‗ladi. Standart bo‗yicha 
14, 21, 31, 70, 105 MPa ga ishchi bosimga mo‗jallangan tizma boshchalari ishlab 
chiqariladi.Quduqni burg‗ilash, ishlatish tizmasini tushirish va sementlangandan 
keyin mustahkamlash tizmasining yuqori qismi (konduktor oraliq tizmasi va ishlatish 
tizmasi) tizma boshchasi bilan biriktiriladi.
Mahsuldor qatlamlarni sinash va uni keyinchalik mushkulotsiz ishlatishni 
ta‘minlash uchun quduq ustidagi tizma bog‗lanmasi quyidagi talablarga javob berishi 
kerak: 
1) bosimni nazorat qilishda va quvurning orqa halqasi suyuqlik bilan 
to‗ldirilganda germetiklash; 
2) quduqqa oldin tushirilgan ishlatish tizmasining yuqori qismini boshqa 
tizmalar bilan qattiq biriktirish; 

---

3) ishlatish tizmasi katta bo‗lmagan kuchda tortilganda uni qaydlash qilish 
imkoniyati;