Махматқулов турдимурод ёғоч конструкциялари

Ферма стерженларидаги зўриқишларни аниқлаш жадвали

Ферма элементлари ва таянч реакциялари	Зўриқишлар									Белгиланиши
	Бирлик юкдан			Доимий юк, кН 16,84	Қор юки Рв= 15,75 кН			Ҳисобий юк
	Чап	Унг	Жами		Чап	Унг	Жами	+	-
Юқори белбоғ 2-6	-2.60	-1.50	-4.10	-69,04	-40.95	-23.63	-64.58	-	-133.6	N2-6
3-7	-1.40	-1.40	-2.80	-47,15	-22.05	-22.05	-44.10	-	-91,25	N3-7
Қия синч 6-7	-1.30	0	-1.30	-21,89	-20.48	0	-20.48	-	-43,37	N6-7
Устун 7-8	-0.50	-0.50	-1.00	-16,84	-7.88	-7.88	-15.75	-	-32,59	N7-8
Пастки белбоғ 5-6	2.50	1.25	3.75	63,15	39.38	19.69	59.06	122,2	-	N5-6
Таянч реакцияси	-1.50 -0.50	-0.50 -1.50	-2.00 -2.00	-33,68 -33,68	-23.63 -7.88	-7.88 -23.63	-31.50 -31.50	- -	-65,18 -65,18	R1-5 R5-1

9.2 –жадвалда келтирилган зўриқишлар асосида ферма элементлариинг кесим юзаларини аниқланади ва мустаҳкамлиги текширилади.
Таянч белбоғида N_2-6= 133,6 кН
Юқори белбоғда N_3-7= 91,25 кН
Пастки белбоғда N_5-6= 122,2 кН
Устунда N _7-8= 32,59 кН
Қия синч N _6-7= 43,37 кН
Таянч реакцияси R_1-5= 65,18 кН
Юқори белбоғ сиқилиб-эгилувчи стержен ҳисобланади. Сиқилиб-эгилувчи стерженларнинг мустаҳкамлиги қуйидаги формуладан аниқланади
 = N / F_нт+ MR_c / _W_ҳисR_э ≤ R_c
бу ерда: F_нт–кесим юзасининг нетто юзаси;
W_ҳис– кесим юзасининг ҳисобий қаршилик моменти;
R_c ва R_э – мос равишда ёғочнинг сиқилиш ва эгилишдаги ҳисобий қаршиликлари.
Юқори белбоғ таянч панелидаги зўриқиш (N_2-6=133,6 кН) ва унинг узунлигини эътиборга олган ҳолда эгувчи моментнинг қиймати қуйидаги формуладан аниқланади:
М₀ =[(q^н+ p^H) B] l² / 8=[(0,56+0,50) 6] 3,75²/ 8=11,18 кНм. бу ерда: В= 6 м – ферма қадами; l = 3,75 м– ферма юқори белбоғи панелининг узунлиги;
Бўйлама юкнинг номарказий таъсиридан пайдо бўлган тескари момент:
М_е= - N e= 133,6 0, 004= -5,34 кН м.
бу ерда: e –эксцентриситет, e = 4 см га тенг.
Ҳисобий момент М =М₀ –М_в=11,18 - 5,34 =5,84 кНм.
Ферманинг юқори белбоғи кесим юзасини ёғоч материаллар сортаментидан (1.10-жадвал) ўлчамлари 20х22,5смбўлган чорқирралардан танлаймиз.
У ҳолда кесим юзасининг майдони A= a  h = 20 22,5 = 450 см² га тенг бўлади.
Кесим юзасининг қаршилик моменти W= a  h²/6= 20 22,5²=1688 см³ .
Эгилувчанлик λ = l / 0,289h = 404 / 0,289 22,5 = 62,13.
Бўйлама эгилиш коэффициенти φ = 3000 / λ² = 3000 / 62,13² = 0,77.
ξ = 1- N/ (φAR_c ) = 1- [133,6 / (0,77 450 1,5)] = 0,708.
Юқори таянч белбоғ кесим юзасидаги нормал кучланиш
 = N /А_нт+ M R_c / _W_ҳисR_э =
= 133,6 / 450+5,84 _1,5 / 0,708_16881,5=0,30+0,49=0,79 ≤ R_c=1,3кН/см².
бу ерда: А_нт–кесим юзасининг нетто юзаси, А_нт=20 22,5= 450 см²; W_ҳис– кесим юзасининг ҳисобий қаршилик моменти;
R_э=1,5 кН/см²– ёғочнинг эгилиш (R_э) ва сиқилишдаги (R_c) ҳисобий
қаршиликлар бўлиб, элементлар кенглиги b>13 бўлганда 1.11-жадвалдан қабул қилинади.
Юқори 3-7 белбоғ учун зўриқиш N_3-7 = - 91,25 <N_2-6 бўлганлиги сабабли таянч панелида қабул қилинган кесим юзаси ўлчамларини (A=ah= 2022,5) ва эксцентриситетини ўзгаришсиз қолдирамиз.
Пастки белбоғ чўзилувчи элемент ҳисобланади, шу сабабли, пўлат бурчак профиллардан тайёрланади ва ундаги зўриқиш N =N_5-6 =122,2 кН га тенг.
Белбоғнинг талаб қилинадиган кесим юзаси қуйидаги формуладан аниқланади:
А_тқ=N / R_у γ_с =122,2 / 24,51 = 5,07 см².
бу ерда: R_у=24,5 кН/см² – С245 синфдаги пўлатнинг ҳисобий қаршилиги; γ_с – коэффициент, γ_с =1 га тенг.
Аниқланган юзага асосан пўлат элементлар сортаментидан (илованинг 5-жадвали бўйича) диаметри d =30 мм металл элементни танлаймиз ва унинг кесим юзаси А=7,069 см² га тенг. Бунда А=7,069 5,07 см².
Юқорида келтирилган шарт бажарилганлиги эътиборга олган ҳолда кесим юзасининг мустаҳкамлиги қуйидаги формуладан аниқланади:
 = N/А=122,2 / 7,069 = 17,29 ≤ R_c = 24,5 кН/см².
бу ерда: А -кесим юзаси, А=7,069 см² га тенг.
Ферма қия синчини ҳисоблаш. Қия синчдаги зўриқиш N_6-7= - 43,37 кН. Қия синч кесим юзасининг энини юқори белбоғ энига мос равишда, яъни 20 см тенг қабул қиламиз. Қия синч кесим юзасининг баландлиги унинг узунлиги ва эгилувчанлигини (λ =120) эътиборга олган ҳолда аниқланади.
Қия синч узунлиги l =404 см. Кесим юзасининг баландлиги h = l / 0,289λ= 404 / 0,289 120 = 11,65 см.
Ёғоч материаллар сортаментидан (1.10- жадвал) 12,5 см. чорқирра танланади ва унинг эгилувчанлиги текширилади. λ=l / 0,289h = 404 / 0,289 12,5 =111,9.
Бўйлама эгилиш коэффициенти φ=3000 / λ² = 3000 / 111,9² = 0,24.
Қия синч кесим юзасидаги нормал кучланиш
 = N/φ А= 43,37 / 0,2420 12,5 = 0,722 ≤ R_c = 1,3 кН/см².
бу ерда: А– қия синч кесим юзаси: А= 20 12,5 =250 см ² га тенг.
Шарт бажарилди, кесим юзаси белгиланган талабларга жавоб беради.
Ферма устун тортқисини ҳисоблаш. Устундаги зўриқиш N_7-8=-32,59 кН. Устун тортқини айлана кесим юзали пўлат материалдан танлаймиз. Унинг талаб қилинган кесим юзаси
А_тқ=N /m₀ R_у γ_с =32,59 / 0,824,51 = 1,7 см²
бу ерда: R_у=24,5 кН/см²– С245 маркали пўлатнинг ҳисобий қаршилиги; γ_с – коэффициент, γ_с = 1 га тенг;
m₀ – резба ҳисобига пўлатнинг мустаҳкамлигини камайишини
эътиборга олувчи коэффициент.
Аниқланган юзага асосан, устун тортқи кесим юзасини d=18 мм пўлат материалдан танлаймиз ва унинг юзаси А=2,54 см² га тенг.
А=2,54 А_тқ=1,7 см^2.
Пўлат устун тортқининг мустаҳкамлиги
 = N/ А= 32,59 / 2,54 = 12,83 ≤ R_c = 24,5 кН/см².
Шарт бажарилди, кесим юзаси белгиланган талабларга жавоб беради.
Ферманинг таянч тугунини ҳисоблаш. Таянч тугуни пайвандланган пўлат элементлардан тайёрланади. Юқори белбоғ қия пайвандланган қовурғали плитага болтлар ёрдамида бириктирилади (9.10-расм). Қия таянч плитанинг ўлчамлари юқори белбоғнинг металл элемент билан бирикиш қисмининг эзилиш шартидан ва ўлчами е = 4 см бўлган эксцентриситетни эътиборга олган ҳолда аниқланади.
Юқори белбоғнинг эзилиш юзаси. A_эз=N_2-6 / R_эз = 133,6 / 1,3 = 102,76 cм².
бу ерда: N_2-6– юқори белбоғдаги зўриқиш, N_2-6 =133,6 кН.
R_эз–ёғочнинг эзилишдаги ҳисобий қаршилиги, R_эз=24,5 кН/см².
Плитанинг узунлиги l_p = A_эз /b =102,76 / 20 = 5,14 cм.
бу ерда: b – ферма юқори белбоғининг эни, b=20 см.
Ферма таянч тугунининг умумий кўриниши 9.10-расмда келтирилган.

9.10-расм. Ферманинг таянч тугуни
Плита узунлиги l_п = 20–24 = 12 cм га тенг ва икки консолли тўсиндек ҳисобланади.
Плитадаги нормал кучланиш
= N_2-6 / bl_п = 133,6 / 2012 = 0,556 кH/см² <R_эз =1,3кH/см². Қовурғалар орасидаги масофа 6 см эканлигини эътиборга олган ҳолда, унинг 1 см энига тўғри келадиган эгувчи моментнинг қиймати
M = ql² / 12 = 0,5566² / 12 = 1,7 кHсм га тенг.
Узунлиги l = 3 см бўлган консол қисмидаги эгувчи момент M = 0,556· 3² / 2 = 2,5 кНсм.
Плитани қалинлиги δ = =0,78 мм.
Қабул қиламиз δ =10 мм .
Горизонтал таянч плитанинг ўлчамлари, уларни ўрнатиш ва анкер болтлар билан бириктириш шартидан аниқланади.
Таянч плитанинг ўлчамлари 16 х 30 см бўлса, плита остидаги кучланиш
 _эз= N / A = 130,36 / 16·30 =0,272 кН см².
бу ерда: N =2R га тенг.R - таянч реакцияси, R=65,18 кН.
У ҳолда зўриқишнинг қиймати N =2R=2·65,18=130,36 кН га тенг.
Плитанинг қалинлиги унинг эгилиш шартидан аниқланади.
Консол қисмидаги эгувчи момент M₁ = 0,272·6² / 2 = 3,53 кНсм.
Ўрта қисмидаги эгувчи момент M = 0,272·182 / 8 = 7,94 кНсм.
Талаб қилинган қаршилик моменти W_X =M_max / R_y·_c=7,94/ 24,5·1= 0,324 см².
Плитанинг қалинлиги δ = =1,39 см. Қабул қиламиз δ=14мм.