4
Din inson ongining eng yuksak va
so’nggi sohasidir. U shunday sohaki,
inson unga mutloq haqiqat olamiga
kirgan kabi qadam qo’yadi.
F. Gegel.
Kirish
Inson o’zligini
tanishi bilan , tabiatda nimadir xamma narsani xarakatga
keltirishi va Borliqqa sabab bo’lishini tushunib , yararuvchi manba sifatida Iloxiy
kuch – Xudoni tan oladi va unga sig’ina boshlaydi Iloxiy kuch tushunchasi turli
xalqlarda muayan muxitga yarasha ma’no kasb etib, bir avlod umri davomida
shakllangan g’oya o’zga avlod xayotida o’z ma’nosini yo’qotishi xam mumkin.
Diniy e’tiqodlarning yuzaga kelishida tabiiy va inson omillaridan tashqari,
davlatchilikning turi ham ahamiyatga ega bo’lgan. Shunisi diqqatga sazovorki,
davlatchilik taraqqiy eta borgani sari diniy e’tiqodlar
xam murakkablashib,
markazlashib borgan. Diniy ramzlar kichik sodda shakllardan yirik maxobatli
ma’budxona va ibodatxonalar miqyosiga ko’tarilgan. Bu jarayonlar albatta odamlar
ongiga kuchli ta’sir ko’rsatgan, natijada ba’zi etiqodlarning ramz va marosimlari
zamonlar o’tishi bilan urf odatga aylanib, xatto o’zining diniy moxiyatini ham
yo’qotadi, ayrimlari ertak va afsonaga aylanadi, boshqalari esa vaqti-vaqti bilan
qayta tiriladi ham yoki asrlar davomida nafaqat moxiyatini
balki shaklini ham
o’zgartirmaydi. Chunki ota bobolarning udumlari, an’ana va qonun sifatida xalq
ongiga singib o’tadi. Ana shunday jarayonlar natijisida madaniyat va din
uyg’unligi asosida diniy madaniyat shakllanadi va rivojlanib boradi. Xususan
qadimda mamlakatimiz xududida turli madaniyatlar va diniy e’tiqodlar mavjud
bo’lib, ayrimlari olov uchqunidek bir chaqnab ko’xna tarix qa’rida nom-nishonsiz
so’ngan bo’lsada, ularning qoldiqlari u yoki bu ko’rinishda hozirgi kungacha yetib
kelgan. Masalan ibtidoiya e’tiqodlarda shakllangan ajdodlarga sig’inish, ularni
xotirlab taom tortish odati zardushtiylikda ham saqlangan
va keyinchalik islomga
o’tadi. Eng qizig’i, hozir xalqimiz bu odatlarni islom dini kiritgan deb o’ylaydi.
Har bir davrning o’ziga xos xalq e’tiqodi mavjudligi va ana shu e’tiqod namoyon
bo’lgan iloxlari va ramzlari aynan shu davr uchun xosligi barchaga ma’lum. Bu
jarayonda esa har bir xududda turli xalqlarning kirib kelishi yoki boshqa sabablar
bilan turli e’tiqod va madaniyatlar kirib kelgan. Yurtboshimiz Islom Karimovning
“Tatixiy xotirasiz kelajak yo’q” risolasidagi “Tariximiz kabi, qadim
madaniyatimizning yaratilishida ham unga ko’plab etnik guruhlar, el-elatlar o’z
ulushini qo’shgan. Bu tabiiy hol. Chunki, hech qachon, hech qayerda faqat bitta
millatga mansub madaniyat bo’lmaydi. Har qanday sivilizatsiya ko’pdan – ko’p
xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va samarali ta’sirining maxsulidir. Bir so’z
5
bilan
aytganda, ko’chmanchilar, bosqinchilar kelib ketaveradi, lekin xalq boqiy
qoladi,uning madaniyati abadiy yashaydi
1
”.
Ta’limning demokratlashuvi, insonparvarlashuvi va ijtimoiylashib borishi
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ta’lim islohotining muhim yutug‘idir.
Bugungi kunda gumanistik ideallarni, madaniy-ma’rifiy qadriyatlarni tiklash
umumbashariy ahamiyatga ega. Madaniyatning nazariy
muammolari va tarixiga
umuminsoniy qadriyatlar nuqtayi nazardan, har bir davr va har bir xalq madaniyatiga
hurmat nuqtayi nazardan yondashuvchi madaniyatshunoslik fani «madaniyatlararo
muloqot»ni amalga oshirishga, gumanistik g‘oyalarning uyg‘onishiga yordam beradi..
Aynan shu fan madaniy-ma’naviy sohalardagi unutilgan qarashlarni, zo‘ravonlarcha
poymol etilgan qadriyatlarni aniqlash, qayta tiklash va yangi ma’no-mazmun bilan
boyitish kabi faoliyatga ko‘maklashadi.
Fanning tadqiqot obyekti turli xalqlarning ko‘p asrlik madaniy hayoti, o‘ziga xos
jihatlari
va umumiy ildizlarini, Sharq va G‘arb madaniyatining taraqqiyot
bosqichlari, o‘ziga xos xususiyatlari va mushtarakligini, milliy va mintaqaviy
madaniyat-ning jahon madaniyati ravnaqiga ta’sirini, madaniyatning tarkibiy
tuzili-shi, madaniyatlararo muloqot muammolari, ularning insoniyat hayotidagi
rolini o‘rganishdan iborat.
Qolaversa
dinning jaholat, aqidaparastlik, o’zgalar
fikriga toqatsizlik, ijtimoiy taraqqiyotga to’sqinlik qiluvchi kuch ekanligi haqidagi
noto’g’ri tasavvurlarga qarshiligi to’g’risidagi ijtimoiy fikrni shakllantirishga,
talaba yoshlarda falsafiy-nazariy dunyoqarashni shakllanishiga erishmog’imiz
darkor. Chunki dinlar - xoh islom dini, xoh xristian dini bo’lishidan qat’iy nazar
insonlarni ezgulikka, poklikka, Vatanga, yaqinlariga
muhabbat va sadoqatga
o’rgatadi. Mazkur qo’llanmada qadimgi va o’rta asrlarda madaniyat va diniy
e’tiqod uyg’unligi xamda san’at, adabiyot , me’morchilik , xalq og’zaki ijodi va
boshqa soxalarda ushbu uyg’unlik aks etgan jarayonlarning nafaqat shakli balki
mazmunini xam ochib berishga xarakar qilinadi. Tarixda din xalqlarning ijtimoiy,
siyosiy va madaniy taraqqiyotiga o’z ta’sirini ko’rsatgan. Insonlarni ahloqiy
jihatdan sog’lom, pok, diyonatli bo’lishlikka chaqiruvchi dinlar har doim ta’lim-
tarbiyaning ajralmas qismi bo’lib kelgan. Dunyoviy taraqqiyot yo’lini tanlagan
O’zbekistonda millatlar o’rtasida
tinchlik, hamjihatlik va o’zaro ishonchga
asoslangan munosabatlarni shakllantirishda barcha imkoniyatlaridan keng
foydalanilmoqda. Bu esa yosh avlodni ma’naviy tarbiyalash va dunyoqarashini
shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.
1
Karimov I. A.Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q.-T.: O’zbekiston. 1998.–B-20-21.
