Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

2.1. Buyuk shoir Alisher Navoi va shoira
Mohlaroyim Nodirabegim portretlari
43
 
Alisher Navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyini
ng ikkinchi qavatiga ko‘
tarilib 
zal yuqorisidagi deraza yonida Vladimir Kaydalov 1947 yili ishlagan ajoyib portretni 
ko‘rish mumkin. Alisher Navoiy davri haqida gap ketganda eng avvalo buyuk 
shoirning shaxsiyatiga batafsil to‘xtalish zarur bo‘ladi. Ali
sher Navoiyning (1441-
43
Маматов У.
Исследование трёх портретов великого поэта средневековья Алишера Навои. /
Сборник научных 
статей: Ўрта асрлар Шарқ алломалари ва мутафаккирлари тарихий меросида санъат ва маданият масалалари
. 
Государственный Институт искусств и культуры Узбекистана. 2016. с. 324.

---

49 
1501) ulkan ma’rifiy va tarbiyaviy aha
miyat
ga ega bo‘l
gan adabiy merosi bilan 
tanishish asnosida, har bir asrda nafaqat uning Vatani bo‘lgan O‘rta Osiyoda, balki 
butun dunyoda unga bo‘lgan qi
ziqish
ni e’ti
rof etgan holda uning ustozlari 
–
mutafakkirlar va shoirlarni yodga olish za
rur bo‘ladi. Ularni keng teran fikrlaydigan, 
uzoq kelajakni ko‘zlab ish qiladigan shaxs si
fa
tida shakllanishida hal qiluvchi ta’sir 
o‘tkazdilar. Bu shoir Mir Qosim Anvariydir, uni xalq nihoyatda yaxshi ko‘rar edi, lekin 
hukumdorlar uning haqqo
niy so‘zi, ijodida haqiqatni gapirganligi uchun ta’qib qilardi. 
Yosh Alisher Navoiy adabiy ijodini, “Hikmatlar” kitobini nihoyatda qadrlagan mu
ta-
fakkir shoir Farididdin Attorni yodga olish mumkin. 
Alisher 
Navoiyning shogirdi va uning sheriyati ixlosmandi Xondamir o‘zi
ning 
buyuk shoirga bag‘ishlangan “Makorimul ahloq” asarida shoirning yoshlik yil
larida 
bo‘lib o‘tgan bir voqeani keltirib o‘tadi. Turkiy va forsiy tilda asarlar yaratgan, o‘z 
davri qalami hu
kumdori hisoblangan to‘qson sakkiz yoshli shoir Mavlono Lutfiy, o‘n 
ikki yoshli o‘smir Alisher Navoiydan:

Orazing yopqoch ko‘zimdin sochilur har lahza yosh,
 

Bo‘ylakim, paydo bo‘lur yulduz, nihon bo‘lg‘och quyosh... 
 
 
Misralarini eshitib, o‘z hayratini yashirmaydi. Unda jaranglagan baytlar ta
komili 
va uyg‘unligiga tan beradi va shunday deydi: “Men hayotim davomida yozgan o‘n ikki 
ming 
bayt she’rimni mana shu ikki baytga almashishga tayyorman”, degan so‘zlari 
bilan yosh shoirga oq fotiha beradi”
44
. Ikki yarim asrdan keyin Rossiyada, Sankt-
Peterburg yaqinidagi Sarskoye selo
da o‘tkazilgan bitirish imtixonida taniqli to‘qson 
yoshli rus shoiri Gavriil Romanovich Derjavin boshqa buyuk shoir Aleksandr 
Sergeyevich Pushkinga xuddi shunday oq fotiha berganligini yuqoridagi fikrning 
takrori sifatida kel
tirish mumkin. Bu haqda A.S.Pushkinning o‘zi (1799
-
1837) she’
riy 
romani “Yevgeniy Onegin”da shunday yodlaydi: “Keksa Derjavin bizga nazar soldi va 
rih
lat qilayotib oq fotixa berdi”
45
. Shu bilan avvalgi tarix boshqa shoir taqdirida 
takrorlandi. Akademik Vohid Zohidov Alisher Navoiy dostonlari muqaddimasida 
shun
day yozgan edi: “Shunday qilib A
lisher Navoiy hayotiga bolalikdan va abadiyga 
she’riyat kirib keldi, ulug‘vor badiiy asarlardan qadriyat
lar yaratdi, ular davrlardan 
o‘tib kelib, abadiylikka daxldor bo‘lib qoldi”
46
. 
Turli davrlarda Alisher Navoiyning ijodiy merosini o‘rgangan ko‘pgina
tadqiqotchi 
olimlar u asosan dunyoviy sevgini kuylashga ba
g‘ish
langanli
gini ta’kid
lagan. Yirik 
sharqshunos (turkshunos, eronshunos) olim Yevgeniy Eduardovich Bertels (1890-
1957) olimlarning tanqidiga qaramay o‘z ilmiy ish
larida Alisher Navoiy she
’riyatining 
haqqoniyligi va ulug‘vorligi
ni isbotladi. U Alisher Navoiyni Xudo hokimiyat, boylik, 
iqtidor kabi katta imkoniyatlar bergan Yusuf Payg‘ambar bilan tenglashtirgan 
Abdurahmon Jomiyning so‘zlarini keltiradi, shuning uchun ham u faqat sevgi
-
muhabbat lirikasi bilan shu
g‘ullanganligi haqidagi fikr o‘rinli emas.
Buyuk shoir 
Alisher Navoiyning ellik ming bayti uning teran fikri, o‘z davridan ko‘pgina yuz 
yilliklar ilgarilab ketgan keng dunyo-
qarashi tufayli Xudoga bo‘lgan sufiylarcha 
44
Сулаймонов М. Оразин ёпқач
.
45
 
Словарь крылатых слов и выражений
. 
Режим доступа: 
http://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_wingwords
/2610/Старик
 
46
Алишер Навои –
Поэмы. / Библиотека всемирной литературы. Серия первая. т.26. –
М.:
«Художественная литература», 1972. с. 5.

---

50 
muhabbatig
a bag‘ishlangan. Shoirning ijodiy merosi barcha insonni ma’naviy, zakiy 
va jismoniy xislatlarini takomillashtirishga chaqirdi va aynan shu narsalar shaxs ta’limi 
va tarbiyasida asosiy ahamiyatga ega bo‘lib keldi va shunday bo‘lib qoladi. O‘tgan 
davrlarda iqtidorli rassomlar tomonidan Sharqda yaratilgan buyuk odamlarning 
hayotiy portretlari jahon tasviriy san’atida nihoyatda yuqori baholangan.