Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

N.Qo‘ziboyev. “Abu Ali ibn Sino”. 1980 yil.
 
Portretda Abu Ali ibn Sino baland 
yog‘och o‘rindiqda orqaga suyanib o‘tirib
-
di. 
Mumkatak ko‘rinishida panjaralangan 
deraza orqali quyosh nurlari yog‘ilib 
turibdi. Olim cho‘zilgan qo‘lidagi shisha 
idishdagi suyuqlikka diqqat bilan qarab 
turibdi. Asarning chap burchagi yuqorisida 
qalin kitoblar terib qo‘yilgan osma kitob 
javoni 
tasvir
langan. Suratning o‘ng 
burchagi 
pastida 
yozuv 
anjomlari 
qo‘yilgan dumaloq yog‘och o‘ymakorligi 
bilan bezatilgan kursi qo‘yil
gan. Shu 
yerning 
o‘zida 
nazarimizda 
uzoq 
Venetsiyadan keltirilgan shakli va rangiga 
ko‘ra nozik flakon turibdi. Uning egnida 
keng kumushsimon atlasdan libos. Boshiga 
baland shoyi iplar bilan kashta bezagi 
tushirilgan quloh. Surat safsar, moviy va 
tillarang-
qizg‘ish ranglarda ishlangan, ular 
tomosha
bin e’tibo
rini jalb qilib jilvalanadi 
va mato yuzasida o‘ynaydi. Asar butun ilm 
olamida keng nishonlangan buyuk tabib 
Abu Ali ibn Sinoning ming yillik yubileyi-
ga bag‘ishlangan. 
Ne’mat Qo‘ziboyev bilan ustaxonada 
birga 
shug‘ullangan 
rassom 
Tajat 
Oganesov
ning 
so‘zlariga 
qaraganda 
ularning 
ustozi 
Viktor 
Mixaylovich 
Oreshnikov
ning o‘zi
yorug‘lik va rang 
bo‘yicha katta mutaxassis bo‘lsa ham, u 
Ne’mat Qo‘ziboyev
ga 
Leningraddagi 
ustaxonada rangtasvir bo‘yicha assistent bo‘
lib qolishini iltimos qilgan edi. Ammo 
Vatan sog‘inchi yosh rassomda kelajagi bor bo‘lgan tak
lifdan ham ustun keldi va u 
Toshkent shahriga qaytib keldi. Bu yerda anchagina hayotiy qiyinchiliklarni yengib, 
Ne’mat Qo‘ziboyev mashhur rassom bo‘lib yetishdi. 

---

80 
Rassomlar N.Qo‘ziboyev va A.Mamatovalarning “Abu Ali ibn Sino” deb bir xil
da 
nomlangan asarlarini chog‘ishtirma tadqiq etilganda shu narsa ma’lum bo‘l
diki 
(A.Mamatova asari o‘n yil keyin chizilgan edi), ular o‘rtasidagi farq buyuk olim 
hayotining turli davri va sharoitlarini aks ettirilganligida ko‘rin
di. Bu mato xajmini 
tanlanishida ham ko‘rinadi, agar rassom N.Qo‘ziboyev Abu Ali ibn Sino obrazini 
bo‘yiga to‘rtburchak matoda aks ettirgan bo‘lsa, A.Mamatova olim obrazini aks ettirish 
uchun kvadrat shaklidagi matoni ma’qul top
di. Har ikkala asarda ham Abu Ali ibn Sino 
yonidan tasvirlangan.
A. Mamatova olimni qurig
an o‘tlar ustida, N.Qo‘ziboyev baland yog‘och kursida 
o‘tirgan holatda tasvirlaganlar. Ammo ular chuqur ichki psixologik o‘xshashlikka ega. 
Portretlarda o‘zini ham, qalbini ham fanga bag‘ishlagan odam tasvirlangan. Shu
ning 
uchun ham tomoshabin uning obrazini boshqa shaxslar obrazidan oson ajrata oladi. 
Uning obrazi turli davrlarda tasviriy san’at ustalari yaratgan Dante Aligeri, Alisher 
Navoiy, Vilyam Shekspir obrazlari kabi gavdalantirilgan. Tomoshabinlar uchun buyuk 
tarixiy shaxslarning obrazi taniql
i bo‘lgani ma’qul. Ularga qarab bu odamlar 
insoniyatga qoldirib ketgan ma’na
viy, madaniy merosni yodga oladilar. Bu kishilar 
tasviriy san’at ustalari yaratgan o‘z portretlari orqali ming yillar va ko‘p asrlar o‘tganda 
ham yaqin, qadrli va tushunarli b
o‘lib qolaveradi.
“Ibn Sino hayotining oxirigacha o‘z yurtiga qayta olmadi, xorijda goh u, goh bu 
shaharlarda yashadi. U Xorazm, Abiver, Nishopur, Tus, Gurgan, Rey, Xamadon, 
Isfaxon hukmdorlarinikida bo‘ldi, yo‘qotishlarga uchradi, goh vazir bo‘lgan bo‘l
sa, 
goh zindonga tashlandi, to‘kin
-sochinlikda ham, qashshoqlikda ham yashadi, lekin 
ijodiy va ilmiy faoliyatini biror kunga bo‘lsada to‘xtatmadi. Ibn Sino bir qator iqtidorli 
faylasuflarni tarbiyalagan buyuk olim hisob
lanadi. U o‘zida donishmand ustoz v
a 
davlat arbobi singari ikki hislatni jamlagan inson hisoblanadi. Shu munosabat bilan u 
o‘zida Platonning ijodiy ta
fakkurida birin
chi bo‘lib vujudga kelgan idealni jamladi. Ibn 
Sino o‘rta asr
lar musul
mon olamidagi ko‘plab bilimli odamlarni o‘ziga t
ortdi va 
“Namunali shahar” bo
shi
da turgan olim ideali bo‘lib qoldi”
81
. 
Shuning uchun ham buyuk ajdodlarimiz obrazlarini yaratayotgan rassomlarga 
nihoyatda katta ma’suliyat yuklatiladi. Rassomlar nafaqat kasb mahorati yuksak 
bo‘lishi, balki insoniyat tarixi va madaniyatini yaxshi bilishi, o‘tkir psixolog bo‘lishi, 
eng muhimi esa dardkash, haqiqatgo‘y va mehnatsevar inson bo‘lishi lozim. 
1983 yili 
Rassom Ne’mat Qo‘ziboyev buyuk olim Muhammad Ibn Muso Xoraz
miy tavalludiga 
1200 yil to‘lishi munosabati bilan u
ning obrazini aks ettiruvchi asar yaratdi. 
Muhammad Ibn Muso al Xorazmiy 783 yili qadimiy Xorazmning Xiva shahrida 
tug‘ildi, bu shahar O‘zbekistoning shimoliy
-
g‘arbida joylashgan bo‘lib, u yerda 
madaniyat va ilm nihoyatda rivojlanagan edi. Movaraunnaxr va Xorazmning buyuk 
olimlaridan u dastlabki ta’limni oldi.
Shu yer
ning o‘zida olim Hind va yunon fani bilan 
tanishdi. Al Xorazmiy IX asrning yirik olimlaridan biri hisoblanib, buyuk matematik, 
geograf va tarix
chi bo‘lgan edi. Uning hozirgi kompyu
ter texnikasi asosini tashkil 
qilgan matema
tikadagi algoritmlarni yaratuvchisi hisoblaydilar. Ba’zi manbalarda Al 
Xorazmiyni “al majusiy” deb ataydilar, ya’ni uni kohin deyishadi, bundan ke
lib 
chiqadiki, u islomni qabul qilgan zardushtiy kohinlar urug
‘idan kelib chiq
qan.
81
Абу
Али
ибн
-
Сина.
Звезда
Востока.

---

81