|
16
С.К.Борисов. Основы драматургии театрализаванного действа.
Челябинск,2007.766.
55
qarama-qarshiliklar keskin emas, kuchsiz bo‘lsa unda asar ham kuch-
siz hisoblanadi va tomoshabin ham shunga yarasha munosabatda
bo‘ladi.
Dramatik asar uchun jiddiy konflikt, dramatik tavsif, harakatning
yaxlitligi, voqeani sodir bo‘layotganday qilib ko‘rsatish eng muhim
zaruriy shartlar hisoblanadi.Turli tadbirlarda san’atning juda ko‘p xil
shakllari ishtirok etganligi uchun konfliktga katta e’tibor qilinmasligi
mumkin. Ammo, dramatik asarlarda tomonlar o ‘rtasidagi qarama-
qarshiliklami kuchaytirish, keskinlashtirish spektaklning ta’sir kuchi-
ni belgilashi mumkin.
Madaniy tadbirlaming barcha turlarida ham qarama-qarshilik
bo‘lishi shart degan, g ‘oyani ilgari surishdan yiroqmiz. Zero, madaniy
tadbirlaming ba’zi turlarida umuman konfliktlar uchramasligi mum
kin. Masalan, davra suhbatida tadbir suhbat-munozara shaklida
tashkil etsa, unda hech qanday qarama-qarshilikni kuzatmasligimiz
mumkin. Lekin iloji boricha tadbirlar ssenariysini yaratishda qarama-
qarshiliklami qo‘llash uning ta’sirli chiqishiga yordam beradi. Ham-
ma tadbirlar ssenariylariga bu talabni qo‘yib bo‘lmaydi. Chunki unda
xarakterlar kuchli dramatik holatlarda to‘qnashmasligi mumkin.
Ammo inssenirovkada konflikt albatta bo‘lishi shart. Inssenirov
ka biror sujet chizig‘iga ega bo‘lar ekan, unda dramatik konflikt
ham yorqin ko ‘rinishi kerak. Konflikt badiiy asar sujetini rivoj-
lantirishga, shakllantirishga xizmat qiladi. Yuqorida qayd etib
o‘tganimizdek, madaniy tadbirlar ssenariysi maxsus, o ‘ziga xos
yondashuvni talab qiladigan dramaturgiyadir. Bu yerda qatnashuv-
chilar xarakteri psixologik jihatdan mukammal ishlanmaydi. Bu
yerda o ‘z shaxsiyatini to ‘la namoyon qiluvchi qahramonlar yo ‘q.
Shuning uchun ssenariy konflikti ham o ‘ziga xos ravishda talqin
qilinmog‘i lozim.
Ssenariy sujetini harakatga keltiradigan xususiyatlar - ekspozit
siya, tugun, voqea rivoji, kulminatsiya va yechim tushunchalari-
ning ketma-ketligi inssenirovka qilingan asarda ham bo'lishi shart.
Jamiyatda qarama-qarshiliklarning juda ko ‘p turlari mavjud
bo‘lib, ular haqidagi juda ko‘p manbalarda m a’lumotlar beril
gan. Sahnalashtirish san’atida konfliktlaming to‘rtta turi haqida fikr
56
yuritish maqsadga muvofiqdir. Ichki, tashqi, tor m a’nodagi va keng
ma’nodagi qarama-qarshilik turlari shular jumlasidandir. Ichki qa
rama-qarshilik - ijrochining ichki, ruhiy, psixologik holatlari, tashqi
qarama-qarshilik esa - tashqi, jismoniy xatti-harakatlarga oid tu-
shunchalarda namoyon bo‘ladi. Tor ma’nodagi qarama-qarshilik,
ta’sir koTamining kamligi yoki kichikligi bilan, keng ma’nodagi
qarama-qarshilik esa o‘zining ijtimoiy ahamiyati bilan ta’sirlidir.
Voqealaming qiziqarliligi, hujjat va faktlaming katta ijtimoiy maz-
munga egaligi madaniy tadbirlar ssenariysi va u asosida o ‘tkazilgan
tadbiming muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Binobarin, tadbirda qaynoq
axborotlar, yangi faktlar boim asa, tomoshabinlar kutgan kishilar, no-
tiqlar qatnashmasa - illyustrlashtirish va teatrlashtirish usullarining
shartlari bajarilmasa, ko‘zlangan maqsadga erishib bo‘lmaydi.
Madaniy-ma’rifiy muassasa ssenariysi mavjud, aniq faktlarga,
kislular taqdirlariga asoslangan boMishi, tomoshabinlaming fikr va
sczgilariga hissiy ta’sir etishi kerak.
Respublikamiz madaniy-ma’rifiy muassasalarida o‘tkazilayotgan
madaniy tadbirlar - xilma-xil kechalar, ommaviy bayramlar, xalq
say I lari, ko‘rik-tanlovlar, spartakiadalaming ssenariylarida badiiy-
publitsistik obrazlilikning turli ko‘rinishlaridan, usullaridan foy-
ilalan ilatli.
Madaniy ina’riliy muassasadagi har bir badiiy-publitsistik tad-
bn o '/n u n ^ sahna bezagiga, ramziy belgilariga ega bo‘lgandagina,
lining hiinalli obra/liligi va g ‘oyaviy emotsional ta ’sir quvvati kuchli
Ixt'liuli.
Madaniy Indbirlarda boshlovchi, konferanse so‘zlari katta aha-
miyatga ega. Ular ssenariy likrini rivojlantiradi, epizodlami ulaydi,
inssenirovka qilib ulgimnagan juda ko‘p voqealar, faktlar, raqamlar
xususida axborot beradilar, tomoshabinni o'sha voqealar olamiga olib
kiradi. Spektakllar, kinofilmlar, adabiy asarlardan olingan parchalar,
qo'shiqlar va musiqa tadbirdagi harakat taraqqiyotini ta’minlaydi, to-
moshabinlarda emotsional kayfiyat paydo qiladi.
Ssenaristning asosiy vazifasi - barcha nutqlar, badiiy adabiyot,
tasviriy san’at, musiqa, qo‘shiq, spektakl ko‘rinishlari vakinolavhalar
xullas, m a’lum bir g ‘oya va mavzu mohiyatiga mos bo ‘lib tushuv-
57
chi barcha ta’sirchan vositalar orqali original badiiy-publitsistik asar
yaratishdir. Ssenariyda alohida epizodlar tarqab ketmasligi, badiiy il-
lyustratsiya tomoshabinda zavq uyg‘otishi, og‘zaki nutqlar keraksiz
tafsilot bo‘lib qolmasligi, asar yaxlit sujet chizig‘i orqali namoyon
bo‘lishi kerak.
Madaniy tadbirlaming turlari xususiyatidan kelib gapiradigan
bo‘lsak, hamma tadbirlar uchun qarama-qarshiliklami zo‘rma-zo‘raki
tiqishtirish kerak emas. Chunki ba’zi tadbirlar asosan ko‘ngil ochar,
charchoqni chiqarishga, xullas, ortiqcha shovqin suronsiz, tinch ho-
latlarda o‘tishga qaratilgan bo‘lsa, bunday holatlarda hech qanday
qarama-qarshiliklarga tayangan kompozitsiyalarga hojat qolmaydi.
Ammo, tadbirlami tashkil etishda aniq reja asosida, mantiqiy
joylashtirilgan kompozitsion tuzilish, konfliktlarga asoslangan das-
turlar tomoshabinlaming tadbirga nisbatan qiziqishlarini ortishiga
sabab bo‘ladi.
Ssenariyda konfliktli holatlami ko‘pligi va uni kuchaytirish - asar
yoki tadbiming mazmunini kuchaytiribgina qolmay, o ‘quvchi yoki
tomoshabinni ana shu jarayon muhitida ushlab turishiga katta yordam
beradi. Bu esa ssenariyning, qolaversa tadbiming qimmatini oshirish-
dan dalolat beradi.
Xulosa qilib aytganda, tadbir dramaturgiyasini (dramatik asosini)
qiziqarli qilib yaratish madaniy tadbirlar tashkilotchilarining muhim
vazifalaridandir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
