Badiy asarda Konflikt

Mavzu: Badiy asarda Konflikt

Tuzuvchi: Azimov Kamolidin

Tavsiya etilgan kitoblar royhati:

1. T.Boboyev “Adabiyotshunoslik asoslari”

2. U.Toychiyev “O’zbek adabiyotida badiylik”

3. D. Quronov “Adabiyotshunoslik nazariyasi asoslari

Reja: 1. Konflikt tushunchasi. 2. Konflikt turlari.

Umumiy malumotlar:

«Konflikt» so`zi lotincha bo`lib, «to`qnashuv» degan ma’noni beradi. Badiiy asarlarda ifodalangan qarama-qarshiliklar va ularning kurashi konflikt deyiladi.

Badiiy konflikt asardagi voqealar rivojiga quvvat berib turuvchi muhim komponent bo`lib, har bir davr, har bir san’at turi va janr imkoniyatiga qarab turli darajada namoyon bo`ladi.

Kofnlikt garmonik holatning buzilishi natijasida paydo bo`ladi va ana shu buzilishni bartaraf etish talab qilinadi. Konflikt hal etilishi natijasida yana avvalgi muvozanatning tiklanishiga yo`l ochiladi yoki taqdirlar bir holatdan ikkinchi holatga o`tadi. Konflikt vositasida siljishlar tug`dirgan inson dramasining ildizlari ochiladi, hayotiy jarayonlar ichiga kirib boriladi.

Jamiyat va inson hayotidagi barcha ziddiyatlar ortida turmushning ijtimoiy muammolari yotadi. Demak, har qanday konflikt u yoki bu darajada ijtimoiy mohiyat kasb etadi. Asar boshida konfliktni yuzaga keltirib chiqargan va namoyish etgan motivning mazmuni voqealar dinamikasida, uning echilishida to`la ayon bo`ladi. Syujet konflikt bilan bog`liq bo`ladi.

Konfliktning mavjudli-gi, uning rivojlanib hal bo`lishi qaxramonlar taqdiri va voqealarga tugallik beradi. Konflikt syujetni xarakatga keltiruvchi vositadir. Yozuvchi oldindan voqealarni belgilab qo`ymay, xarakterlarni ochishi kerak. Xarakterlar syujet davomida o`zgarib boradi. Xarakterlardagi o`zgarishlar syujetga ham ta’sir qiladi. Syujetning faolligi mazmunning to`laroq ochilishiga yordam beradi. Konflikt - personajlar o`rtasidagi to`qnashuvdir.

Xarakterlar qanchalik aniq, yorqin individuallashtirilgan bo`lsa, konflikt shun-chalik shiddatli va keskin bo`ladi. Intriga ham asli konflikt bo`lib, chalkash voqealarga quriladi va asosan komediyada bo`ladi. Bir vaqtlar konfliktsizlik nazariyasi hukm surgan bo`lib, o`sha davrda yaratilgan romanlargina emas, dramalarda ham konflikt yo`qolib ketdi yoki juda kuchsizlandi.

Konfliktsizlik nazariyasining tuga-tilishi adabiyot va san’at taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko`rsatdi. Badiiy konfliktni borliqdagi real konfliktlar bilan tenglashtirib bo`lmaydi. Konfliktni antogonistik va noantogonistik turlarga bo`lib kelinardi.

Biroq bunday qarama-qarshiliklar san’atda o`z ifodasini topsa ham, ular aslida ijtimoiy hayot hodisasi bo`lgan sotsial kategoriyalardir. Barcha janr va davrda yaratilgan asarlar konfliktini bunday turlarga bo`lib tasnif qilib bo`lmaydi. Aslida konflikt estetik kategoriya bo`lib, u badiiy asarlarda hayotdagi qarama-qarshiliklarni ifoda etish vositasidir.

Shu jihatidan konflikt quyidagicha 3 xil bo`ladi: - qarama-qarshi kuchlar yoki tendentsiyalar kurashi tarzidagi konflikt; - qarama-qarshi xarakterlar kurashi tarzidagi konflikt qarama-qarshi tuyg`ular kurashi tarzidagi konflikt yoki kolliziya konflikt; Bularning birinchisi eng qadimgi asarlar uchun xos bo`lib, unga Xomerning «Iliada», Navoiyning «Farhod va Shirin» asarlari misol bo`ladi.

Bunday konflikt hozirgi adabiyotda ham bor. Masalan: Oybek-ning «Qutlug` qon», romanidagi boylar va kambag`allar kurashi tasviri, O.YOqubovning «Ko`hna dunyo» romanidagi Mahmud G`aznaviy boshchiligi-dagi saltanat va ularning muxoliflari - xurufiylar o`rtasidagi kurash tasviri.

Konfliktning ikkinchi turi Shaxsning jamoadan ajrab chiqishi natijasida paydo bo`lgan bo`lib, oldingi adabiyotda uning ayrim un-surlari mavjud edi. Chunki Navoiy asarlarida ham xarakterning o`zi yo`q. A.Qahhorning «Sinchalak» qissasida Saida va Qalandarov, O.YOqu-bovning «Ko`hna dunyo» romanidagi haqiqiy Ibn Sino va soxta Ibn Sino,