Allergik laringit
— bu odam ning ekzogen va endogen t a ’sirlovchilarga
nisbatan sezgilarning ortishidir.
B urun, halqum , hiqildoq va traxeyaning shilliq qavatlari, odatda,
allergenlar bilan ko'proq bevosita aloqaga kirishadi. Allergik laringitda
hiqildoqning nasliy o 'tk ir shishlariga moyillik ham aniqlangan. A gar
hiqildoq ostida shishlar bo'lsa, bunda hiqildoqda noqulay sezgilar vujudga
keladi, ovoz boylam larida shish bo'lsa, fonatsiyaning buzilishi kuzatiladi,
ovoz boylam larida shishlar b o ‘lsa, nafas olish jaray o n id a bu zilish lar
kuzatiladi.
B a’zan shishli laringit hiqildoq stenozi bilan birga keladi, u tez yoki
to ‘satdan rivojlanadi. B em orda hiqildoqda og‘riqli spazm alar, y o ‘tal,
y u tis h d a o g 'r iq l a r p a y d o b o ‘la d i. B u n d a ovoz o ‘z in in g n o rm a l
jarangdorligini yo ‘qotadi, ovozda kuchli charchash holatlari kuzatiladi.
H iqild oq periferik parez va falajlari bilan bog'Iiq b o ‘lgan ovoz
buzilishlari quyi hiqildoq shikastlanishi yoki infeksion shikastlanishlarda
yuzaga keladi. Bir to m o n la m a buzilish nisbatan keng tarq alg an d ir.
Shikastlangan to m o n d a ovoz boylam larining holati o 'rta (m edial), yon
(lateral) ham d a aytilganlar o'rtasid a (in ter-m edial) bo'lishi m um kin.
Lateral holatda ovoz buzilishlari nisbatan aniq nam oyon b o'lsa, m edial
holatda nafas buzilishlari nisbatan aniq nam oyon bo'ladi.
Hiqildoq harakati funksiyalarining buzilishi ichki muskullarning nevrogen
parezlariga olib keladi. Bunda ovoz butunlay yo'qoladi yoki birdan xirillaydi,
nutq jarayonida kuchli toliqish, qalqish, reflektor yo'tal, nafas olishda
qiyinchiliklar kuzatiladi. Ovozdagi qo'pol buzilishlarning nafas buzilishlari
bilan birga nam oyon bo'lishi nuqsonni yanada og'irlashtiradi.
H iqildoqning m arkaziy parez va falajlari bosh miya p o 'stlo g 'i, miya
ko'prigi, uzunchoq miya, o'tkazuvchi yo'llarining shikastlanishiga bog'Iiq
b o 'lad i. B olalarda bu h o latlar m iya falajlanish kasalligida uchrashi
m um kin.
O rg anik ovoz buzilishlarig a k o 'p in c h a o 's m a la r va u larn i olib
tashlangandan keyingi holatlar sabab bo'lishi m um kin.
Bolalarda ko'plab patillom alar uchrashi va butun hiqildoqqa tarqalishi
h am d a olib tashlag an d an so 'n g ham paydo bo'lish i m u m kin . Keng
qam rovli papillom atoz va ko'plab qilingan operatsiyalardan so 'n g jarohat
chandiqlari nafas olish va ovoz hosil bo'lishida chuqur nuqsonlarni keltirib
chiqaradi. U shbu kasallikning etiologiyasi va patogenezi hozirgi davrga
qadar ochib berilm agan. Nafas olish va ovoz faoliyatining buzilishidan
iborat bo'lgan barvaqt papillom atoz bola nutqi va shaxsi shakllanishiga
t a ’sir k o 'rsa tish i m um kin. O ’sm an in g , h a tto eh tiy o t qilib b a rta ra f
etilishidan so'ng ham ovoz apparatining kamchiligi kelib chiqadi. Xavfli
o 's m a b ilan b o g 'Iiq ravish da h iq ild o q n in g to 'liq olib ta sh la n ish i
hiqildoqning halqum bilan birlashishi sababli insonni ovozdan m ahrum
etadi, ham da nafas faoliyatini izdan chiqaradi. Y uqorida bayon etilgan
ovoz buzilishlarining barchasi surunkali buzilishlarga kirib, m ustaqil
ravishda yo'qolm aydi.
Ovoz buzilishlari, qonunga ko'ra nutq tizim i shakllanishiga t a ’sir
ko'rsatm aydi. Faqatgina ilk davr o g 'ir patologiyasigina nutq rivojlanishiga
ta ’sir ko'rsatadi. Bu b a ’zan nutq shakllanishiga qadar kasallikka chalingan
bolalarda kuzatilishi m um kin. K o'plab o'tkazilgan operatsiyalar, ovoz
yo'qligida tabiiy y o 'llar orqali nafas olishning buzilishi bolaning som atik
175
zaifligini keltirib chiqaradi, ham da psixik va nutqiy rivojlanish sustlashishi,
his-hayajonli iroda doirasidagi nuqsonlarga sabab b o iish i m um kin. Bolalar
o'zlarining nuqsonlarini sezib, m uloqotga tez kirishm aydigan qaysar,
o ‘zini tuta olm aydigan b o ‘lib qoladilar.
U lar to ‘g ‘ri tovush talaffuzini qiyinchiliklar bilan o ‘zlashtiradilar.
O v o z b u z ilis h la r in in g n is b a ta n y e n g il h o l a t l a r i d a b o la la r o ‘z
k am ch ilik larig a xotirjam m u n osabatda b o la d ila r . B a’zilari esa o ‘z
kam chiliklariga tanqidiy m unosabatda b o la d ila r, ham da uni b artaraf
etishga intiladilar.
Funksional ovoz buzilishlari
Funksional ovoz buzilishlari nisbatan keng tarqalgan va turli -tum andir.
U lar hiqildoq yalliglanishi yoki u yoki bu anatom ik o'zgarishlari bilan
kechmaydi. Pedagogik adabiyotlarda mutaxassislar uchun organik buzilishlar
etiologiyasini va patogenezining murakkabligi bilan b og iiq ravishda m a’lum
qiyinchiliklarni keltirib chiqarganligi sababli funksional buzilishlarni bartaraf
etish nisbatan yengil ekanligi haqidagi fikrlar bahsli hisoblanadi.
Funksional buzilishlarning sabablari turlicha b o iish i m um kin: ya’ni
ovozning charchashi, ovozni yom on qo ‘yiiishi, infeksion kasalliklar ham da
psixik om illarning ta ’siri. Ba’zan sanab o'tilg an sabablar uyg‘unlashgan
h olda kelishi "boshlanuvchi" davrni aniqlashni qiyinlashtiradi. U zoq
d av o m etg an fu n k sio n a l o 'z g a ris h la r h iq ild o q sh illiq q o p la m a si
giperem iyasi (qizarishi), ovoz boylam larining y o ‘g ‘onlashuvi, shish va
shish ko'rinishdagi psevdoorganik qoplam alarni yuzaga keluvchi funksional
buzilishlarga tashxis qo'yishni qiyinlashtiradi.
Periferik funksional buzilishlarga fonosteniya, gipo va gipertonus
afoniya, disfoniyalar kiradi.
Fonosteniya —bu ovozning funksional buzilishi b o iib , nafas fonatsiya,
artikulatsiya o'rtasidagi koordinatsiyaning buzilishi bilan xarakterlanadi.
F onosteniyaning kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Nafas
y o lla rin in g o ‘tkir sham ollashi, ovozga katta yuklam a berish, bosh miya
p o ‘stlog‘ida torm ozlanish fonosteniyani paydo b o iish ig a sabab b o ia d i
va ovoz apparati m ushagining harakat funksiyasi buzilishi kuzatiladi.
L.D. R abotnov fikriga ko‘ra, fonosteniyaning rivojlanishi uchun ta ’sir
qiladigan faktorlar quyidagilar: turli xil som atik kasalliklar, organizm dagi
garm onal tenglikning o'zgarishi, him oya kuchining pasayishi, psixik
o'zgarishlar, ovoz apparatining zo'riqishi. A. M itrinovich-M odjeevka
(1965) hiqildoqning anatom ik tuzilishida kam chiligi b o ig a n bem orlarda
fonosteniyaning rivojlanishini kuzatdi.
F onosteniyani ko'pchilik m ualliflar (M .l. Fom ichev, 1949; T.Ye
Sham sheva, V.P. M orozov, 1966; Yu.S. Vasilenko 1978, L.A. Zaritskiy
1984) kasb kasalligiga kiritadilar. Ularning fikricha, ashula aytish murakkab
psixo-fizik jarayon hisoblanadi va bu qo'shiqchining nerv psixik holatiga
176
ta ’sir etadi, ayniqsa, endi qo'shiq aytishni boshlagan qo'shiqchilar davraga
birinchi b o r chiqayotganlarida ovozni yo‘q otish xavfidan q o ‘rqish hissiyoti
kuchayadi va q o 'sh iq n i erkin ayta o im a y d i, b u n in g natijasida ovoz
b o y la m la ri m u sk u li ta ra n g la s h u v ig a , o ‘z in in g fizio lo g ik h o la tin i
o'zgarishiga va q o ‘shiqni asl ovoz holatida b o ‘lmasligiga olib keladi.
V.A. Trinos (1981) fonosteniyaning pay do b o ‘lishini um um iy va joyli
sabablariga ajratad i. L.A. Z aritskiy (1 9 8 4 ), Z .I. A nikeyeva (1985)
fonosteniyani o 'tk ir va surunkali turlarga ajratdi.
F onosteniyada bem orlarning shikoyati xilm a-xil bo'ladi: tez jah l
chiqish, sahnaga chiqishdan oldin q o ‘rquv, uyquning buzilishi, hiqildoqda
q ad a lish , to v u sh b alan d lig i va te m b rin in g o 'z g a ris h i, s o 'z la g a n d a
hiqildoqda og‘riq, ovozning ju d a charchashi.
Do'stlaringiz bilan baham: |