M. Y. Ayupova

M odellashtirish 
— bu modellarni yaratish, qo'llash va obyektlarni
62

---

tuzilishi haqidagi tasavvurlarni shakllantirishga mo'ljallangan jarayondir.
Ulardan samarali foydalanish quyidagi sharoitlarga bog'Iiq;
— model obyektning xususiyatlarini aks ettiruvchi bo'lishi kerak;
— m a’lum yoshdagi bolaning idrok qilishi uchun mos bo'lishi kerak;
— bilim, ko'nikm a va malakalarni egallash jarayonini yengillashtirishi 
zarur.
M odellardan foydalanish m a’lum darajada aqliy operatsiyalarni ham 
sh akllan tirishg a xizm at qiladi (analiz, sin te z , m avhum lashtirish, 
umumlashtirish, taqqoslash).
Ko'rgazmali metodlar — bu bilim, ko'nikma va malakalarni egallashda 
k o 'rg a z m a li q u ro lla r va tex n ik v o sita la r yord am id a b e rilad ig an
m a’lumotlardir.
Ko'rgazm alardan foydalanish nutqiy materialni egallashni yengil- 
lashtiradi, nutqiy ko'nikm a va malakalarni rivojlantirish uchun xizmat 
qiladi. Sezgi obrazlariga tayanish, nutqiy ko'nikm a va malakalarni aniq, 
tushunarli qilib o'zlashtirishni ta ’minlaydi, ham da logopedik ishning 
samaradorligini oshiradi.
Ko'rgazmali metodiarga kuzatish, rasmlarni ko'rish, maketlar, diafilm, 
kinofilm larni k o 'rish , m agnitofo nlarn i eshitish, ham da to p sh iriq
namunasini, harakat usulini ko'rsatish kabilar qiradi.
Kuzatish — rasm, artikulatsiya profili, maket, artikulatsiya tovushlari, 
mashqlarni qo'llash va ko'rsatish bilan bog'Iiq.
Aytib o 'tilg an q o 'llanm alardan foydalanish, bolalar tasavvurini 
kengaytirish, bilish faoliyatini rivojlantirish va logopedik ishning 
samaradorligini oshirish imkonini beradi.
Ko'rgazmali vositalar quyidagi talablarga javob berishi kerak:
1) hammaga yaxshi ko'rinishi;
2) bolaning individual-ruhiy va yosh xususiyatlarini hisobga olib 
tanlanishi;
3) korreksiyalash davridagi m a’lum bosqich vazifalariga mos logopedik 
ishlarni tanlash;
4) aniq va tushunarli nutq bilan izohlanishi.
Ko'rgazmalardan foydalanish m a’lum maqsadga qaratilgan bo'lishi
mumkin: sensor sohadagi kamchiliklarni korreksiyalash (rang, shakl, 
kattaliklar va h.k. haqidagi tasawurlar), fonematik idrokni rivojlantirish 
(rasmlarda m a’lum bir tovush ishtirok etgan so'zni topish), tovush analizi 
va sintezini rivojlantirish (sujetli rasmlardan nomida 5 ta tovush ishtirok 
etgan rasmni topish), tovushning to'g'ri talaffuzini mustahkamlash, lug'at 
boyligi, nutqning grammatik tuzilishi, bog'langan nutq ustida ishlash 
(sujetli rasmlar asosida hikoya tuzish).
M ag n itofo n, plastinkadagi ovozlarni takrorlash logoped bilan 
birgalikda suhbat bilan olib boriladi. Bolalarning nutqi yozilgan magnitofon 
len ta la ri ta h lil qilish, nu q so n larn i ajratib olish , korreksion ish
63

---

bosqichlaridagi nutqni solishtirish uchun xizm at qiladi va ishning 
samaradorligini oshiradi.
Diafilm, kinofilmlardan tovushlarni nutqda mustahkamlash, hikoya, 
su hb at qilish ja ra y o n id a h am da b o g 'la n g a n va tu sh u n a rli nutq 
k o 'n ik m a la rin i riv o jla n tirish d a , d u d u q la n ish n i b a rta ra f e tish d a 
foydalaniladi.
Logopedik ishda og'zaki metodlardan bolaning yosh xususiyatlari, 
nutqiy nuqson tuzilishi, korreksion ta’sirning maqsadi, vazifasi, bosqichini 
hisobga olgan holda foydalaniladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan ishda og'zaki 
metodlar, amaliy va ko'rgazmali metodlar bilan birgalikda olib boriladi.
Maktab yoshidagi bolalar bilan ishlashda asosan og'zaki metodlarga 
tayaniladi. Misol uchun, duduqlanishni bartaraf etishda o'qilgan kitob, 
m a’ruza, yod olingan she’r, o'qiganini hikoya qilish, shaxsiy tajribalarini 
gapirib berish xususida suhbatlar o'tkaziladi.
Og'zaki metodlarning asosiy shakllari bu — hikoya, suhbat va o'qish.
Hikoya — bu ta ’limning shunday shakliki, bunda har qanday bayon 
ta ’riflovchi xarakterga ega bo'ladi. Undan bolalarda biron voqea, hodisa 
haqida tasawurlarni hosil qilish, namunali nutqni eshittirish, bolalarni 
keyingi mustaqil ishlarga tayyorlash, lug'atni boyitish, nutqning grammatik 
shakllarini mustahkamlash maqsadida foydalaniladi.
Hikoya bolaning tafakkuri, tasawurlari, sezgilarga ta ’sir qiladi, nutqiy 
muloqotga kirishish, fikr almashishga undaydi.
Didaktik vazifalarning xususiyatlariga qarab tayyorlov, xulosalovchi, 
umumlashtiruvchi suhbatlar qo'llaniladi. Tayyorgarlik suhbati jarayonida 
logopedik bolalarning bilimlarini aniqlaydi, yangi mavzuni o'zlashtirish 
uchun ko'rsatma beradi. Misol uchun,