M. Y. Ayupova

s
va 
sh
tovushlarini bolaning tovush talaffuzida to 'g 'ri tarbiyalashda tovush 
artikulatsiyasining ko'ruv tasaw uri va artikulatsion organlar holatini sezish, 
ya’ni kinestetik sezgiga tayaniladi.
Aynan shu tovush haqidagi ko'ruv kinestetik tasaw urlar, yozuvdagi 
mavjud h a rf alm ashtirishlarni bartaraf etish bo 'y ich a olib boriladigan 
ishlarga ham asos bo'lishi m um kin. Biroq, konpensatsiyaning bunday 
yo'li bolaga tanish so'znigina to 'g 'ri yozishni ta ’minlaydi, u holda notanish 
so'zlarni yozishda aw algidek xatolar uchraydi.
Bola tom onidan farqlanilm aydigan tovushlar ustiga-ustak h arf belgisi 
bo'yicha ham o'xshash bo'lsa, yuqorida ta ’riflangan kompensatsiya usullari 
deyarli natijasiz bo'ladi.
Shunga o'xshash ho llarda yozuvdagi xatolarni to 'g 'rila sh u ch u n
aylanm a usullardan foydalaniladi.
N utqi rivojlanm agan za if eshituvchi bolalar bilan barcha buzilgan 
nutq kom ponentlari tovush talaffuzi, leksik-gram m atik tizim , yozuv, 
ekspressiv va impressiv nutq korreksiyasi ustida ishlash m uhim dir.
Kom binatsiyalashgan nuqsonlar sonining o'sishi, ularni differensial- 
tashxislashni m ukam m allashtirish va nafaqat o 'q itish n in g o 'z ig a xos 
usullarini, balki logopedik ta ’sirni qo'llashni talab etadi.
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar:
1. Q anday bolalar zaif eshituvchilar guruhiga kiritiladi?
2. Z aif eshituvchi bolalar u chun qanday nutq buzilishlari k o 'p ro q xarakterli?
3. Z aif eshituvchi bolalarda nutqning fonetik-fonem atik tom onining buzilishi 
qanday ifodalanadi?
4. Z a if eshituvchi bolalarda tovushlar talaffuzidagi kam chiliklarning qaysi 
asosiy shakllari kuzatiladi?
5. Z a if eshituvchi bolalarning lug'at boyligida kuzatiladigan buzilishlar nim a 
bilan bog'Iiq va u lar nim a bilan ifodalanadi?
6. Z a if eshituvchi bolalar nutqining gram m atik qurilishini buzilishi nim a 
bilan bog'Iiq va u la r nim a bilan ifodalanadi?
7. Z a if esh itu v c h ilarn in g yozm a n u tq la rid a q an d a y asosiy b u zilish lar 
kuzatiladi?
8. E shitishda kam chiligi bo'lgan bolalarning nutqini logopedik tekshirish 
xususiyatlari nim a bilan ifodalanadi?
9. Z a if eshituvchi bolalar bilan olib boriladigan logopedik ishlarning asosiy 
xususiyatlari nim alardan iborat?
10. Z aif eshituvchi bolalar m aktabiga borganingizda bolalar n utqini kuzating 
va o'ziga xos tom o n larin i tahlil qilishga harakat qiling.
426

---