|
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar:
1. Yozma nutqning buzilishi haqidagi ta ’lim otlarning rivojlanishiga qisqacha
tarixiy tavsif bering.
2. N o rm ad a o 'q ish n i o'zlashtirish jarayonini yoritib bering.
3. T .G . Yegorov o 'q ish masalasini qanday bosqichlarini ko'rsatadi?
4. Disleksiya atam asi, sim ptom atikasi, m exanizm va tasnifi bo'yicha hozirgi
zam on nuqtayi nazariyadan qanday qarashlar mavjud?
5. D isleksiya tasnifini yoriting.
6. Yozuv jarayoni psixofiziologik jarayoni nim alardan iborat?
7. Yozuv jarayoni operatsiyalarini yoritib bering.
8. D isleksiya va disgrafiya shakllarini yoritib bering.
9. Y ozm a n u tq buzilishlarini tekshirish m etodikasini yoritib bering.
10. D isleksiya va disgrafiyani b a rta ra f etish d a til an a liz i va sin te z in i
rivojlantirish bo'y ich a olib boriladigan ishlarni aytib bering.
11. A gram m atik disleksiya va disgrafiyani b a rta ra f etish m etodikasini yoritib
bering.
12. O ptik disleksiya va disgrafiyani b artaraf etish m etodikasini yoritib bering.
416
13.
M axsus m aktablarga borganda yozm a n u tq kam chiligiga ega b o ‘lgan
bolalar h aqida m a ’lum ot to ‘plang. U larning yozuv daftarlari orqali u larda mavjud
b o ‘lgan y ozm a n u tq kam chiliklarini aniqlang.
T ayanch tushunchalar:
1. A gram m atizm (grekcha a — in k o r qilish, b o ‘laklarga ajratilm aydigan
so 'z id a n ) — tiln in g g ram m atik q u rilish in i o 'z la s h tira o lm a slik , g ra m m a tik
form alarning ah a m iy a tin i tushunm aslik, gap tu z a olm aslik natijasida yuzaga
keladigan n u tq buzilishi.
2. Agrafiya (grekcha a — in k o r qilish, grafo — yozam an so 'zla rid an ) —
yozuv ja rayonining shakllanm aganligi.
3. Aleksiya (grekcha a — in k o r etish, lego o ‘qiym an so 'zla rid an ) — o ‘qish
jarayonining shakllanm aganligi.
4. D isgrafiya (grekcha dis — buzilish m a ’nosini bildiruvchi yuklam a) —
yozuv jaray o n in in g buzilishi.
5. D isleksiya (grekcha dis — buzilish m a ’nosini bildiruvchi yuklam a) —
0
‘qish ja rayonining buzilishi.
417
III в с г ы м .
RIVOJLANISHIDA KAMCHILIGI B 0 6LGAN
BOLALAR BILAN OLIB BORILADIGAN
LOGOPEDIK ISHNING 0 ‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
Ba’zi boiaiardagi sensor (eshitish yoki ko ‘rishning pasayishi) va aqliy
rivojlanishdagi qo'pol kam chiliklar, shuningdek, bolalar miya falajlanish
kasalligida kuzatiladigan harakat sferasidagi buzilishlar bolalar nutqining
ham m a kom ponentlarini (talaffuz, leksik-grammatik) rivojlanmay qolishga
olib kelishi m um kin, barcha holatlarda b u lar o'ziga xos etiopatogenetik
xususiyatga ega bo'lganligi sabab, korreksion t a ’sir etish rnetodlarini
defferensial qo'llashni talab etadi.
18-BOB. ESHITISHDA KAMCHILIGI BO‘LGAN
BOLALAR BILAN OLIB BORILADIGAN LOGOPEDIK
ISHNING 0 ‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Logopedik ta ’sir eshitishi qism an pasaygan za if eshituvchi bolalar
bilan olib boriladigan ishda sam arali qo'IIanishi m um kin.
F .F . Rau, L.V. N eym an va V.I. Beltyukovlarning t a ’riflashicha, "zaif
eshitish deb eshitishning shunday pasayishiga aytiladiki, bunda nutqni
idrok qilishda qiyinchiliklar tu g 'ilad i, biroq m axsus yaratilgan shart
sharoitlarda (ovozni kuchaytirish, gapiruvchining bevosita quloqqa yaqin
kelishi, tovush kuchaytiruvchi asboblarni qo'llash va hokazo) eshitishi
yordam ida nutqiy m uloqotga kirishish m um kin b o 'lad i."1
Z aif eshituvchi bolalarni karlardan farqli ravishda zaif eshituvchilar
deb nom lash qabul qilingan (karlar uchun tovush kuchaytirgich asboblar
qo'llanilsa ham nutqni idrok qilish im koniyati bo'lm aydi).
Eshitishning yaqqol va tu rg 'u n pasayishi nafaqat nutqni idrok qilish,
balki ekspressiv nutqning buzilishiga (yoki rivojlanmasligiga) ham olib
keladi. Bu holda, h a r bir aniq ho latd a ekspressiv nutqning buzilishi
(rivojlanm aganligi) darajasi eshitishning pasayishi darajasiga (daraja
qan c h alik o g 'ir b o 'lsa sh u n ch alik y o m o n lash ad i), z a if eshitish nin g
b oshlanish vaqtiga, bola rivojlanishining sh art-sh aro itig a (n u tq n in g
rivojlanishi va saqlanishi b o 'y ic h a m axsus cho ralarn i qo'llash uning
birm uncha yaxshi holatini t a ’minlaydi) bog'Iiq bo'ladi.
1. Pay Ф .Ф ., Нейман Jl.B., Бельтюков И .И . И спользование и развитие слухового
восприятия у глухонемых и тугоухих учащихся. —М ., 1961, - с . 46.
418
Eshituvi pasaygan b olalar u ch u n bevosita eshitish kam chiligi bilan
bog'Iiq n u tq k o m p o n en tlarin in g (tarkibiy qism lar) shakllanm aganligi
xosdir. U n u tq n in g b a rc h a to m o n la rin i q am rab oladi. B iroq, z a if
eshituvchilarda eshituv funksiyasi holati bilan bog'Iiq b o'lm agan nutqiy
kamchiliklarning shakli ham kuzatiladi. B ular duduqlanish; nu tq tem pining
buzilishi, rinolaliya, optik disgrafiya va disleksiya, dizartriya, m exanik
dislaliya, ovoz buzilishi, alaliya, erta b olalar afaziyasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
