M. Y. Ayupova

Motor disgrafiya. 
Q o 'lning yozuv paytida qiyin harakatga kelishi, 
m otor obrazlaridagi aloqalaming, so'zlam ing, so'zlam ing tovush va ko'rish 
obrazlari bilan birgalikdagi buzilishi unga xosdir.
Yozuv jarayonini psixik va psixolingvistik jih atd an o'rganish shundan 
dalolat beradiki, u turli darajadagi operatsiyalar: sem antik, tilga oid, 
se n so m o to r o p eratsiy a larn i o 'z ichiga o lad ig an n u tq faoliy atin in g
m u ra k k a b shakli h iso b la n a d i. S hu m u n o s a b a t b ila n d isg rafiy an i 
analizatorlar darajalarining buzilgani asosida turlarga ajratish hozirgi 
paytgacha to'liq isbotlanm agan.
Disgrafiyaning M.Ye. Xvatsev tom o nid an turlarga ajratilgani ham
hozirgi kunda yozuvning buzilgani haqida to 'liq ta sa w u r hosil qilmayapti.
Disgrafiyaning shunday tasnivlari ko 'p roq asoslangan hisoblanadiki, 
u n in g a so s id a y o z u v ja r a y o n id a g i m u a y y a n o p e r a ts iy a la r in in g
shakllanm agani yotadi. (Bu tasn iv lar A .I. G e rtse n n o m id a g i L D P I

---

logopediya kafedrasining xodim lari tom o n id an ishlab chiqilgan.) U ng a 
asosan disgrafiyaning quyidagi tu rla ri ajratiladi: a rtik u la to r-a k u s tik
disgrafiya, fo n e m a tik idrok (fo n em alarn in g tab aq a lan ish i), buzilishi 
asosidagi disgrafiya til tahlili va sintez buzilishi asosidagi disgrafiya, 
shuningdek, gram m atik, optik disgrafiyalar.
1. Artikulator-akustik disgrafiya 
k o 'p ro q M .Ye. Xvatsev to m o n id an
k o 'rsa tilg a n o g 'z a k i n u tq n in g zaiflashuvi natijasid a p ay d o b o 'lg a n
disgrafiyaga o'xshashdir. Bu, M.Ye. Xvatsevning ta ’biriga ko'ra, "yozuvdagi 
tili chuchuklik" hisoblanadi. Bola so'zlarni qanday talaffuz qilsa, o'shanday 
yozadi. U ning asosida n o to 'g 'ri talaffuzning yozuvda aks etishi, so 'zlarn i 
no to 'g 'ri aytib takrorlash yotadi. Bola gapirish jarayo nid a tovushlarni 
no to 'g 'ri talaffuz qilishga tayangan holda o'zining nuqsonli talaffuzini 
yozuvda aks ettiradi.
A rtikulator -akustik disgrafiya og'zaki nutqda tovushlarni alm ashtirish 
va tu sh irib q o ld irish g a m uvofiq, h arflarn i a lm ash tirish va tu sh irib
qoldirishda n am o y o n b o 'la d i. U k o 'p in c h a disgrafiya, rino laliya va 
polim orf ko'rinishdagi dislaliya paytida kuzatiladi. B a’zan og'zaki nutq 
to 'g 'ri bo'lgani holda yozuvda harflar o 'm in i alm ashtirish hollari saqlanib 
qolishi m um kin. B unday holatda ichki nutq paytida to 'g 'ri artikulatsiyaga 
yetarli darajada tayanib bo'lm aydi, holbuki, tovushlarning aniq kinestik 
obrazlari ham shakllanm agan bo'ladi. Lekin tovushlar alm ashtirish va 
tushirib qolidirish yozuvda doim ham aks etaverm aydi. Bu q a to r hollarda 
saqlangan funksiyalar hisobiga (m asalan: eshitishning aniq tabaqalangan 
fonem atik funksiyalarning aniq shakllangani hisobiga) yuz beradi.