M. Y. Ayupova

4. Agrammatik disgrafiya 
(bu haqidagi m a’lum otlar R.Ye. Levina,
I.K. Kolpovskaya, R.I. Lalayeva, S.B. Yakovlevalarning ilmiy ishlarida 
atroflicha tavsiflangan). U nutqning gram m atik tuzilishi: m orfologik 
sintaktik um um lash tirish n in g rivojlanm aganligi bilan b o g ia n g a n d ir. 
Disgrafiyaning bunday turi so'z, so'z birikm alari, gap va m atn darajasida 
nam oyon bo'lishi m um kin. U keng miqyosli sim ptokom pleks leksiko- 
gram m atik rivojlanm aslikning tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu disgrafiya 
dizartriya, alaliya, aqli zaif bolalarda kuzatiladi.
Bog'lanishli nutq jarayonida bolalar gaplar orasidagi logik va tilga 
oid bog'lanishni t a ’m inlashda ancha qiynaladilar. G aplarning izchilligi 
bayon etilayotgan voqealarning izchilligiga mos kelm aydi, ayrim gaplar 
o'rtasida tilga oid va gram m atik bog'lanishlar buziladi.
G a p darajasiga ega b o 'lg a n yozuv jarayonidagi ag ram m atizm lar 
so 'z n in g m orfologik tuzilishning buzilishida, so 'z q o 'sh im c h a la rin i 
yozishda kelishik q o 'sh im ch alarin i alm ashtirishda, gaplar qurilishini 
buzishda; o 'rin hoi kelishigini alm ashtirishda nam oyon bo'ladi.
5. Optik disgrafiya 
- ko'rish gnozisi, analiz va sintez, atroflicha 
tasaw u r etishning rivojlanmagani bilan bog'lanadi ham da u yozuvda 
harflarni n o to 'g 'ri yozish va ularning o 'rn in i alm ashtirishda nam oyon 
bo'ladi.
Bunda k o 'p ro q grafik jihatd an o'xshash q o 'l yozm a harflar o 'rn i 
almashadi. U nga quyidagilar kiradi: bir xil elem entlardan tashkil topgan, 
lekin har xil ko'rinishda tuzilgan harflar (v-d, t-sh ); bir xil elem entlarni 
o 'z ichiga olgan, lekin qo'shim cha elem entlar bilan bir-biridan farq 
qiladigan harflar (i-sh, p -t, x-j, 1-m); oynavon harflar (s-e, z-e); b ir xil 
elem ent bilan bog'lanadigan harflarni elem entlarini tushirib qoldirish
402

---

(au-a); ortiqcha elem ent qo‘shib yozish (sh-) va n o to ‘g‘ri joylashtirilgan 
elem entli harflar (x — ss, m -n n ).
Literal disgrafiya paytida h atto bog‘lanishsiz harflarni topish va talaffuz 
etish h am buziladi. Verbal disgrafiya paytida izolatsiyalashgan harflar 
to ‘g ‘ri talaffuz etiladi, lekin yozuvda u lar buziladi, optik tavsifdagi harflar 
o ‘rni alm ashadi. Optik disgrafiyaga teskari yozuvlar ham kiradi, bular 
ko'pincha chapaqay kishilarda, shuningdek, m iyaning organik yallig'lanish 
hollarida uchraydi.