M u n d a r I j a

1.3. Turizmni rivojlantirishda xorijiy 
 investitsiyalarning ahamiyati 
Turizmga sarflanadigan investitsiyalar haqida va umuman investitsiyalar 
haqida gapirish uchun avvalo, xorijiy investitsiyalarning nima ekanligi to‘g‘risida 
aniq tasavvurga ega bo‘lish kerak. O‘zbekiston Respublikasining 1994 yil 5 mayda 
qabul qilingan ―Xorijiy investitsiyalar va xorijiy investorlar faoliyatining kafolatlari 
to‘g‘risida‖gi Qonuniga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasida quyidagilar xorijiy 
investor bo‘lishi mumkin: 
- chet el davlatlari; 
- xorijiy huquqiy shaxslar; 
- xalqaro tashkilotlar; 
- chet el fuqarolari. birlashmalari; 
- O‘zbekiston Respublikasining chet elda doimiy yashovchi fuqarolari. 
Mazkur qonunning 2-moddasiga ko‘ra mulkiy qiymatlarning barcha turlari va 
ularga bo‘lgan egalik huquqlari hamda chet el mulkiga bo‘lgan huquqlar, xorijiy 
investorlar tomonidan ob‘ektlarga xorijiy investitsiya bo‘lishi mumkin. 2012 yilda 
mamlakatga 2017 mln AQSh dollari miqdorida, ya‘ni o‘tgan yillardagidan ikki marta 
ko‘p jalb qilingan. YuNKTAD ekspertlari o‘sish sur‘atlaridagi 3%lik pasayishga 
qaramay, bu ―sakrash‖ning ―iqtisodiyotdagi barqarorlikning o‘sganligi‖ sababli ham 
yuz berganligini ta‘kidlamoqdalar. Bu ko‘rsatkich shuningdek, ularning fikricha, 
milliy korporatsiyalarning kelgusida bu ustunliklardan yanada qulayroq kelajakni 
kutishda 
foydalanish 
maqsadida 
Rossiyaga 
investitsiya 
sarflashga 
intilayotganliklarini ham aks ettiradi.
Xorijiy investitsiyalarning asosiy qismi Evropa Ittifoqiga to‘g‘ri keladigan 
boshqa Sharqiy va Markaziy Evropa mamlakatlarida farqli ravishda Rossiyada 
birinchi o‘rinni Shveytsariya va AQSh egallaydi - bu mamlakatlarga jami kapital 
qo‘yilmalarning 51% to‘g‘ri keladi. 

---

20 
2013 yildagi muvaffaqiyatlarga qaramay, RF hozircha bozor munosabatlariga 
o‘tishda ayniqsa kuchli ilgarilab ketgan bir qator Sharqiy va Markaziy Evropa 
davlatlaridan orqada qolmoqda. Vengriya 2013 yilda 3500 mln, Polsha - 1510 mln, 
Chexiya - 2500 mln AQSh dollari miqdorida investitsiyalarni jalb qila oldi. 
Xorijiy kapitallar mintaqaga ―xususiylashtirish to‘lqinlari‖ va ―iqtisodiy 
sog‘lomlashtirish‖ tufayli oqib kelab boshladi. MDX mamlakatlarining deyarli 
barchasi sezilarli siljishlarga erishdilar. Armaniston 2013 yilda $10 mln bevosita 
xorijiy investitsiyalarni jalb qildi; Ozarbayjon - $110 mln; Belorussiya - $20 mln; 
Qozog‘iston - $284 mln; Qirg‘iziston - $515 mln; Moldova - $32 mln; Tojikiston - 
$15 mln; Ukraina - $200 mln; O‘zbekiston - $115 mln. Jami yil davomida jahondagi 
bevosita xorijiy investitsiyalar 40%ga o‘sib, $35 mlrd ga etdi. Bu sohada Xitoy 
oldinda bormoqda, xorijiy investorlar bu mamlakatga 2013 yilda $38 mlrd mablag‘ 
sarfladilar
8
. 
Yaqin o‘n yillar davomida Xitoy infrastrukturasini rivojlantirishga $700 mlrd 
sarflanadi, bu Sharqiy Osiyo va Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari iqtisodiyotiga 
sarflash rejalashtirilgan maqsadli investitsiyalarning yarmidan ko‘prog‘ini tashkil 
qiladi. XXRga sarflanadigan mablag‘lar barcha Sharqiy Osiyo mamlakatlari 
infrastrukturalarini 
rivojlantirishga 
sarflanadigan 
jami 
$1,3 - 1,5 trln 
investitsiyalarning taxminan 51%ni tashkil qiladi. 
O‘zbekiston, endi rivojlana boshlayotgan bozorga ega bo‘lgan holda, yirik 
investitsiya loyihalari uchun zarur bo‘lgan kapital hajmini ta‘minlay olmaydi, qattiq 
valyutaga ega bo‘lish qiyindir. Ammo bu muammolarning barchasini xorijiy 
investorlar yordamida hal qilish mumkin. Shuningdek, ilg‘or texnika va 
texnologiyalarga, boshqaruvning ilg‘or usullariga (qo‘shma korxonalar tuzish orqali 
va hokazo) ega bo‘lish va jahon bozoriga chiqish ham osonlashadi. 
Prezidentimiz Oliy Majlis sessiyasida so‘zlagan o‘z nutqida respublikaga 
birinchi navbatda quyidagilar zarurligini qayd etib o‘tdi:
8
Квартальнов В.А. Международный туризм. Учебник. – М.: ФиС, 2008. – стр. 88 с.

---

21 
1. Ishlab chiqarish tarmoqlarini eng yangi texnologiyalar va asbob-uskunalar 
bilan jihozlash, ishchilarning malakasini oshirish, jahon bozorida ishlash usullarini 
takomillashtirish, bizning mahsulotlarimizni sotish bozorlarini qidirib topish;
2. Mamlakatni xom ashyo etkazib beruvchilikdan yuqori darajada taraqqiy 
etgan davlat darajasiga olib chiqish. 
Respublikada qulay investitsion muhitni ta‘minlash uchun barqaror huquqiy 
baza mavjuddir. Xususan, ―Xorijiy investitsiyalar to‘g‘risida‖gi, ―Investitsiyalar va 
xorijiy investorlar faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida‖gi qonunlar, ―Tashqi iqtisodiy 
faoliyatni rag‘batlantirish choralari to‘g‘risida‖gi, ―Iqtisodiy islohotlarni yanada 
chuqurlashtirish, xususiy mulkni himoyalashni ta‘minlash va tadbirkorlikni 
rivojlantirish choralari to‘g‘risida‖gi Farmonlar qabul qilingan. 
Iqtisodiy islohotlashtirish va investitsiyalar bo‘yicha mahkamalararo qo‘mita 
tashkil qilingan. 1995 yil 21 avgustda qabul qilingan ―Xorijiy investitsiyalar bo‘yicha 
Agentlik tashkil etish to‘g‘risida‖gi Farmonga muvofiq Agentlik tashkil etildi, uning 
maqsadi 
iqtisodiyotga 
xorijiy 
investitsiyalarni 
jalb 
qilish 
jarayonini 
qo‘llab-quvvatlash, O‘zbekistonda investitsion takliflarni tayyorlash va amalga 
oshirishda potentsial investorlarga va mahalliy hamkorlarga amaliy yordam 
ko‘rsatishdan iboratdir.

---

22