M u n d a r I j a

}
 
(t-At)}
bo‘lsa, unda t — vaqt oralig‘ida bu joylar soni quyidagicha bo‘ladi:
R
(n)
(t)=H
(n,
(D
(n)
(t ))R
n
(t-At)-V
(n,
(t) R
(n)
(t-At)QN
(n)
(t). 
Berilgan modelda, ya‘ni «xizmat ko‘rsatish» tizimchasining berilgan modelida 
boshqaruv rolini N^
n
^ (t) yangi qurilishi bajaradi, boshqa tizimchalarning ta‘siri esa 
D'
n
'(t) turistlar oqimi bilan xarakterlanadi. 
 

---

48 
3.3. Mexmonxonalarni rivojlantirishda investitsiyalardan foydalanishni 
takomillashtirish 
Iqtisodiyotni bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o‘tkazish va tarmoqlar 
iqtisodini jadal rivojlantirish investitsiyalardan foydalanish samaradorligini 
oshirishga bevosita bog‘liqdir. Bugungi kunda investitsiyalarni bozor iqtisodiyotiga 
moslashtirish va investitsion faoliyatini boshqarish o‘zgacha yondoshishlarni talab 
etmoqda. Chunki xo‘jalik yuritishning zamonaviy yo‘lini tanlash investitsion 
siyosatni ham tubdan o‘zgartirishni talab qiladi. Ievestitsion siyosatni amalga 
oshirishda bozor munosabatlariga mos dastaklardan foydalanish, yani investitsion 
jarayon qatnashchilarning xuquq va majburiyatlarini belgilab berish, mamlakatda 
investorlar uchun tulakonli raqobatni taminlash, moliyaviy, moddiy va aqliy 
boyliklarni boshqarishda batamom erkin harakat qilish va shunga tenglashtirilgan 
tadbirlarni amalga oshirishni talab qiladi. 
Bugungi kunda investitsiya va investitsion jarayonga turli olim va 
amaliyotchilar xar xil nuqtai nazardan qaraydilar, ayrim olimlar investitsiyani hali 
«kapital qo‘yilmalar», «kapital qurilish», kategoriyalariga tenglashtirish keladilar. 
Aslini olganda, investitsiya hajmi jihatidan ham hozir aytilgan kategoriyalardan ustun 
turadi. Bozor iqtisodiyotida ushbu kategoriyalar investitsiyalarning tarkibiy qismidir. 
Investitsiyaning mexmonxona menejmentini rivojlantirishdagi iqtisodiy 
axamiyati to‘g‘risida fikr yuritadigan bo‘lsa, bu o‘rinda investitsiya tushunchasi 
moliyaviy, mulkiy va intelektual qadriyatlarni takror ishlab chiqarishini unutilmaslik 
kerak. 
Ko‘pgina 
mexmonxona 
menejmentidagi 
iqtisodchi 
olimlar 
va 
amaliyotchilarning asarlarida mexmonxona menejmentiga qo‘yilgan investitsiyalar 
va ular bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa muammolar to‘g‘risida fikrlar mavjud. Masalan 
Amerikalik N.R.Teylorning fikricha «mexmonxona menejmentiga qo‘yilgan 
investitsiyalar bu - subekt ixtiyoridagi barcha moliyaviy, moddiy va boshqa 
boyliklarni kelajakda iqtisodiy samara olish uchun biror bir mexmonxona obekti 
qurilishdagi yoki rekonstruktsiya qilishga sarflashdir». Bu o‘rinda investitsiyaning 
mohiyati bilan mazmunini bozor iqtisodiyotiga moslashtirib ochib berishga xarakat 
qilingan. 

---

49 
Bizning iqtisodiyotimizda investitsiya xususida qonuniy hujjatlar 1991 yildan 
boshlab qabul qilingan va o‘tgan vaqt ichida ular ancha takomillashtiriladi. 
Investitsiya to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan qonunda 
ko‘rsatilishicha, investitsiya bu: iqtisodiy samara (foyda, daromad) olish yoki ijobiy 
ijtimoiy natijaga erishish uchun sarflanadigan pul mablag‘lari, banklarga qo‘yilgan 
omonatlar, paylar, qimmatli qog‘ozlar (aktsiya, obligatsiya), mashinalar; asbob-
uskunalar, mehmonxonalar uchun ichki jihozlar, yangi texnologiyalar va samara 
beradigan boshqa har qanday investitsiyaning bozor iqtisodiyoti sharoitida 
to‘laligicha faoliyat ko‘rsatishni aniq tasdiqlaydi. Jumladan, unda, birinchidan 
investitsiyaning o‘ziga va investitsion faoliyatining obektlariga keng tarif berilgan. 
Ikkinchidan, mehmonxonaga qo‘yilgan investitsiyaning bevosita iqtisodiy va ijtimoiy 
samara olishga muqarrar bog‘liqligi takidlab o‘tilgan. Agar investor daromad 
olmaydigan bo‘lsa, investitsion jarayonni amalga oshirishning mantig‘i qolmaydi. 
Demak, investitsiyaga bozor munosabatlaridan qilib chiqqan holda berilgan tarifning 
o‘zidayoq investitsion jarayonning hajmi, asosiy bosqichlari, yani jamg‘armalar 
(resurslar), qo‘yilma mablag‘lari (sarf-xarajatlar), samara (daromad, foyda) aniq va 
ravshan ko‘rsatib o‘tilgan.. Xuddi shunday yondashuv investitsion faoliyatning bozor 
munosabatlariga o‘tishi uchun zamin yaratadi, bu esa, moliyaviy, moddiy va aqliy 
boyliklarni qayta taqsimlashning vertikal va gorizantal usullaridan bir xilda 
foydalanishni taminlab beradi. 
Xorijiy mamlakatlarning mehmonxona menejmentini boshqarish tajribasi va 
investitsiya to‘g‘risida o‘zimizda qabul qilingan qonunning tahlilidan kelib chiqib, 
investitsiyani shartli ravishda 3ga ajratish mumkin. 
1.Moliyaviy investitsiyalar
2.Moddiy investitsiyalar 
3.Aqliy (intelektual) investitsiyalar 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir investitsiya turining o‘ziga xos o‘rni 
bo‘ladi. Moliyaviy investitsiyalar tarkibiga maxalliy va xorijiy mamlakatlaning pul 
birliklari, banklardagi omonatlari, depozit sertifikatlar, aktsiyalar, obligatsiyalar va 
boshqa turdagi qimmatli qog‘ozlar hamda ularga tenlashtirilgan boyliklar kiradi. 
Masalan, biron bir mehmonxonani qurishga yoki rekonstruktsiya qilish uchun 

---

50 
sarflanadigan xorijiy investorlarning pul mablag‘lari kabi. Moddiy investitsiyalar 
tarkibiga asosiy fondlar, yani binolar, mehmonxonaning ichki jihozlari, yani 
texnologiyalar va boshqa turdagi asosiy ishlab chiqarish fondlarning aktiv va passiv 
qisimlari kiradi. Intelektual investitsiyalar miqdori juda rang barangdir, yani ular 
mulkiy huquqlar shaklidagi investitsiyalar, aqliy mexnatga oid shakldagi 
investitsiyalar xususida qonunlarimizda keltirilgan ko‘rsatmalarni umumlashtirib, 
investitsiyaga quyidagicha investitsiya deb, har bir investorning ixtiyoridagi 
moliyaviy, moddiy va aqliy boyliklarini birlamchi iqtisodiy samara olish maqsadida 
biror bir yangi mehmonxona qurish yoki taminlash uchun sarflanadigan mablag‘ga 
aytiladi.. 
Respublikamizda turizm industriyasini mustahkamlash va halqaro turizmni 
yanada rivojlantirishni taminlash maqsadida xissadorlik jamiyatlarini chet el 
investorlarga tegishli ulushlarini potentsial investorlar orasida tender asosida 
joylashtirish shuningdek qimmatli qog‘ozlar bozorini jonlantirish maqsadida, 
xissadorlik jamiyatlarini ochiq savdodagi aktsiyalarni fond birjasi orqali sotilishini 
amalga oshirish yuzasidan «O‘zbekturizm» MK vazirliklar, idoralar, tijorat banklari, 
investtsiya jamg‘armalari va qo‘shma korxonalari jalb qilish va aktsiya paketlarini 
sotishni tashkil etish ishlarini amalga oshira borib yangi paydo bo‘lgan resuslarni 
jami - 83,98 mln. so‘mlik, ulardan 58,43 mln. so‘m chet el investorlarga va 25,89 
mln.so‘m erkin sotuvga mo‘ljallangan aktsiya paketlarini joriy yilda 98,3 mln. 
so‘mlik qilib sotiladi, shu jumladan chet el investorlariga 60,4 mln. so‘mlik aktsiyalar 
sotiladi. 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 19 dekabr 557 
sonli «O‘zbekiston Respublikasida 1998 yil investitsiya dasturi va kapital qurilishda 
kelajakdagi bozor munosabatlarini chuqurlashtirish chora tadbirlari» qarorni bajarish 
borasida «O‘zbekturizm» MK tomonidan kapital mablag‘ni o‘zlashtirish bo‘yicha 
joriy yilda ma‘lum darajada ishlar olib borildi. Jumladan «Otel O‘zbekiston» 
qo‘shma korxonasi mehmonxonani tamirlash ishlari bo‘yicha ishlari 3.mln.dollar 
kapital mablag‘ o‘zlashtiriladi. Tarmoqdagi korxonalar avtotransport vositalarni 
tamirlash va yangilash uchun mos ravishda 1,7 mln dollar va 29,6 mln so‘m 
sarflanadi. Tarmoq korxonalari tomonodan 110 mln. so‘m kapital mablag‘ 

---

51 
o‘zlashtirildi. Chet el turistlarga yuqori savyada xizmat ko‘rsatish, jaxon andozalari 
talabiga javob beradigan servisni oshirish maqsadida Toshkent, Samarqand, Buxoro 
va Xorazm viloyatlarining tizim tashkilotlarida zamonaviy 5-ta 45 o‘rinli «Xyunday 
Aero Speys» avtobuslari, 2-ta ―Toyota‖ rusumli «Djip», 2-ta 24 o‘rinli «Kostyor» 
avtobusi, 2-ta «Greys» va «Stareks» mikroavtobuslari va 6-ta Neksiya engil 
avtomabillari sotib olindi. Rekpublikamizda mehmonxona biznesini rivojlantirishda 
xorijiy investitsiyalarning roli katta bo‘lmoqda. O‘zbekiston Respublikasining 
investitsiya siyosatini juda to‘g‘ri olib borishni natijasida yirik chet el kompaniya va 
firmalari O‘zbekistonga turizm sohasiga, jumladan mehmonxonalar qurishga va 
rekonstruktsiya qilishga investitsiya ajratishlarini bildirmoqda. 
Yildan yilga O‘zbekistonga kelayotgan turistlar soni oshib bormoqda. Ayniqsa 
uzoq xorijdan kelayotgan turislar soni tobora oshib bormoqda. Hozirgi vaqtida 
―O‘zbekturizm‖ MKga qarashli mehmonxonalar va kempinglarda atigi 8,334 o‘rin 
mavjud, agar o‘rtacha yillik bandlikni (67%) olsak, joylar soni 5452 ta tashkil qiladi. 
Shulardan faqatgina 2579 ta o‘rin halqaro standarlarga javob beradi. Lekin 
sotsialogik tadqiqotlarning ko‘rsatgichlariga qaraganda O‘zbekistonga kelayotgan 
turistlarning 50%ni boshqa vazirliklar va idoralarga qarashli mehmonxonalar joy 
bilan taminlar ekan. Bu vazirliklar va idoralarga qarashli joylarning umumiy soni 9 
ming atrofida. Shulardan faqatgina 1100 ta o‘rin xalqaro standartlarga javob beradi. 
Respublikamizga kelayotgan chet ellik turistlarni talablarini qondirish uchun mavjud 
bo‘lgan mehmonxonalarni (7500 o‘rin) chet el investitsiyalari yordamida 
rekonstruktsiya qilish lozim. Bu boradi sezilarli darajada ish olib borilmoqda. 
Masalan. 
Germaniyaning 
«Inpro» firmasi bilan hamkorlikda ―Yoshlik‖ 
mehmonxonasi to‘la taminlab. 1997 yilning 1- sentyabrida ishga tushirildi. 
Mehmonxonada 107 ta xona mavjud bo‘lib, 178 o‘rindan iborat. Mehmonxona 
xalqaro standartlarga to‘la javob beradi. Mehmonxonani tamirlashga 15 mln. DM 
sarflandi. Bu mehmonxonaga hozirda «Shodlik Palas Otel» deb nom berildi va bu 
mehmonxona 4- yulduzli mehmonxona kategoriyasi berilgan. «Shodlik Palas» 
mehmonxonasining menejmenti Germaniyaning «Fon Korten Xotlez end Konsalting» 
firmasiga shartnoma asosida berilgan. Bizga malumki bu firma mehmonxona 
menejmenti sohasida jahonda etakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Hind quruvchilari 

---

52 
tomonidan Toshkentda qurilgan TATA mehmonxonasi Malayziyaning Bakro 
Investido firmasiga 39 mln. AQSh dollariga sotib yuborildi. Tushgan pullarning 
barchasi mavjud bo‘lgan mehmonxonalarni tamirlashga saflanmoqda. Hozirda TATA 
mehmonxonasiga ―Le-Meridian‖ nomi qo‘yilgan va mehmonxonas menejmenti 
Frantsiyaning Le-Meridian zanjir otellar boshqaruviga berildi. Bu mehmonxona chet 
ellik turistlarni yanada o‘ziga jalb qiladi. Chunki mehmonxona hamma qulayliklarga 
ega va u butun jahonga malum va mashhurdir. Chet ellik investorlar yordamida 
Toshkentdagi ―O‘zbekiston‖ mehmonxonasi asosida yangi qo‘shma korxona tuziladi. 
Bu proektga asosan ―O‘zbekiston‖ mezhmonxonasi bosqichma-bosqich tamirlanadi. 
Otel ―O‘zbekiston‖ga 4 yulduzli mehmonxona kategoriyasi berilgan. Proektning 
bahosi 32 mln. dollar. Hozirda mexmonxonaning deyarli yarmidan ko‘pi tamirdan 
chiqarildi va chet ellik mehmonlarni qabul qilmoqda. Xiva shahrida 60 o‘rinli 
―Xorazm‖ mehmonxonasi to‘la tamirlandi va Xiva shahrining 2500 yillik to‘yiga 
bag‘ishlab ochildi. ―Xorazm‖ mehmonxonasini tamirlashga 31 mln. so‘m pul 
sarflandi. Bu mehmonxonaga 3 yulduzli kategoriya berildi. Bundan tashqari, Buxoro 
shahridagi 
―Buxoro‖ mehmonxona majmuasi to‘la tamirlandi. ―Buxoro‖ 
mehmonxona majmuasini tamirlashga 2,5 mln. AQSh dollari sarflandi va bu 
mehmonxonaga 4 yulduzli kategoriya berildi. Bulardan tashqari Samarqand shahrida 
Otel Afrosiyob to‘la tamirlanib.,chet el turistlarini qabul qilmoqda. Mehmonxona 
xalqaro standartlarga javob beradigan 500 o‘rindan iborat. Otel Afrosiyob 4 yulduzli 
mehmonxona kategoriyasiga kiradi.
Toshkentda yana bitta 4 yulduzli, hashamatli mehmonxona ishga tushirildi. Bu 
mehmonxona Frantsiyaning Buig firmasi tomonidan qurilib bitkazildi. Mehmonxona 
menejmentini Sheraton boshqaruviga. mehmonxonaga esa Sheraton- Toshkent nomi 
berildi.
Respublikamizda 2007-2015 yillar ichida halqaro turizmni rivojlantirishning 
investitsion rejasi ishlab chiqilgan. Bu investitsion reja ilovada keltirilgan. 

---

53 

---

54