М у н д а р и ж а. Кариш

Малакани кўчиши (ўтиши). Жисмоний тарбиянинг билим бериш вазифаларидан бири белгиланганҳаракат малакалари тизимини яратишдир. Натижада бир вақтнинг ўзида ёки бирин кетин бир нечаҳаракат малакалари шаклланиб, бир-бирига таoсир кўрсатиши мумкин. Физиология нуқтаи назаридан малакаларнинг ўзаро таoсири алоқалари шундай жараёнки, бир вақтнинг ўзида ёки бирин кетин координацион структуралар ўзгариши юзага келаверади. Бир вақтнинг ўзида бир нечаҳаракат фаолиятига ўқитиш, масалан: дарслар сериясида ёки битта фаолиятни ўргатишда бошқа малакаларниҳам шаклла-ниши юз бериши мумкин.
Малакаларнинг ўзаро таoсири бир неча хил бўлади: Малакани ижобий салбий кўчиши (ўтиши). Ижобий кўчиш малакаларнинг ўзаро шундай муносабатики, унда олдинҳосил бўлган малака кейинги, янгисини шаклланишига ёрдам беради. Жумладан, теннис тўпини улоқтириш малакаси граната улоқ-тириш малакасини ўзлаштиришни осонлаштиради. Янгиҳосил бўлаётган малакаларҳаётий тажриба ва ўқитиш нати-жасида ва аввал шаклланганларига таянади. Бунда олдинги шаклланганла-рининг тузилиши жиҳатидан ўхшаш элементлари янгисини шакллантиради.
Малакани салбий кўчиши. Олдин шаклланган малака янгисининг шаклланиши жараёнида қийинчиликларни юзага келтиради. Бу таoлим жараёнининг чўзилишига сабаб бўлади, жисмоний сифатларнинг ривожланишини орқага суради. Маса-лан, сувга сакровчидан, гимнастдан спринтер тайёрлаш ёки курашчидан теннисчи тайёрлашдек оғир жараённи айтиб ўтиш мумкин.
Жисмоний тарбия дастурларини ишлашда, ўқув жараёнини режалаштиришда, йўлланма берувчи машқлар тизимини тан-лашда малакаларнинг ўзаро таoсири муносабатлари характерини ўрганиш ваҳисобга олиш жисмоний машқларни классифика-циялашда қўл келади. Бу билан ижобий кўчишнинг фойдали эффектидан иложи борича самарали фойдаланиш ва салбий кўчиш элементларидан огоҳ бўлиш малакаси шаклланиши жараёни осонлашади.


8.2.Ҳаракатни бажаришнинг олий мақоми

Шаклланган ҳаракат малакасини такомилаштиришнинг энг охирги чегарасиҳаракат акти ёкиҳаракат фаолиятини бажаришининг олий мақоми дейилади. Унинг асосий вазифасиҳар қандай шароитда шуғулланувчи малакани эгаллашга ва уни такомиллаштиришга (ишлаб чиқаришда, турмушда,ҳарбий, спорт соҳасида) одатлантириш ва ўргатишдир. Фақат шуҳолдагина малака ўзининг амаллий қимматига эга бўлади. Мободо спорт залида; (майдонда) шуғулланувчи ишонч билан баландликдан сакраб ўта олсаю, лекин ўша малакани табиий тўсиқлардан ўтишда амалиётда (ҳаётда) қўллай олмаса, бундай малаканинг қиммати паст бўлади.