M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Y=(a+I+G) 1-b (1-t) 
Bu yerda:1/(1-b(1-t) – yopiq iqtisodiyotda xarajatlar multiplikatori; 
t – chegaraviy soliq stavkasi. 
t =ΔY/ΔT 
Bu yerda: ΔT – to‘lanadigan soliqlar miqdorining o‘sishi; 
ΔY – daromadlarning o‘sishi. 
Progressiv soliq tizimi multiplikator samarasini yumshatadi va 
ishlab chiqarish hamda bandlilik darajalarini barqarorlashtiradi. 
Soliqqa tortish hisobga olingan holdagi xarajatlar multiplikatori 
soliqqa tortish hisobga olinmagan holdagi soliq multiplikatoridan 
ancha kichikroq miqdorga ega, chunki daromadlarga aylangan 

---

135 
xarajatlarning bir qismi soliqlarga chegirilib, muomaladan chiqadi va 
maltiplikatsiya 
samarasini 
pasaytiradi. 
Bu 
ikkala 
formulani 
solishtirganda ham ko‘zga tashlanadi. Shuningdek ochiq iqtisodiyotda 
oshgan daromadlarning bir qismi importga yo‘naltirilishi oqibatida 
muomaladan chiqib ketishi tufayli multiplikator samarasi yopiq 
iqtisodiyotga nisbatan pastdir. 
Ochiq 
iqtisodiyotda 
davlat 
xarajatlari 
multiplikator 
va 
muvozanatli ishlab chiqarish hajmi quyidagi tenglamalar sistemasini 
yechib topiladi: 
Y=C+I+G+Xn 
C=a+b(1-t) x Y Xn=g+m’Y 
Agarda (2) va (3) tenglamalarni asosiy makroiqtisodiy ayniyatga 
qo‘yib, yechsak quyidagi echimga ega bo‘lamiz: 
Y= (a+I+G+g) 1(1-b(1-t)+m’ 
Bu yerda: 1 / 1(1-b(1-t)+m’ ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlar 
multiplikatori. 
Muvozanatli daromadlar darajasiga soliqlarni kamaytinish ham 
multiplikativ ta’sir ko‘rsatadi. Soliqlar miqdorini ΔT ga kamaytirsak, 
tasarrufdagi daromad darajasi ΔT ga oshadi. Iste’mol xarajatlari mos 
tarzda ΔTx b (bu yerda b-iste’molga chegaraviy moyillik) miqdorga 
oshadi va u rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig‘ini yuqoriga siljitadi, 
milliy ishlab chiqarish hajmini esa ΔU ga oshiradi. Soliq 
multiplikatsiya samarasi davlat xarajatlari singari soliqlarning bir 
marta o‘zgarishi oqibatida iste’molning bir necha bor o‘zgarishiga 
boqliq.