M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

11.2.
 
Davlat xarajatlari, soliq va balanslashgan budjet 
multiplikatorlari 
 
Qisqa muddatli davrda budjet-soliq siyosati davlat xarajatlari, 
soliq va balanslashgan budjet multiplikatorlari samarasi ta’siri ostida 
bo‘ladi.
ΔG ↑ → ΔE↑ (ΔE=ΔC) → ↑ΔY(ΔY=ΔC x mg) 
Davlat xarajatlarining Δ
G 
miqdorga o‘sishi rejalashtirgan 
xarajatlarining Δ
E 
miqdorda o‘sishiga va umumiy xarajatlarning 
egri chiziq bo‘yicha yuqoriga surilishiga olib keladi. Bu vaziyatda 
yalpi ishlab chiqarish hajmi (ΔY) miqdorida o‘sadi. 
7-bobda ko‘rganimiz singari xarajatlardagi ozroq o‘zgarish 
daromadlardagi undan ancha katta bo‘lgan, o‘zgarishni keltirib 
chiqaradi va ΔY/ ΔE=1/(1-b) bo‘ladi (11.1-rasm). 
ΔY=ΔE x (1/(1-b))= ΔE x m 
 
Soliqqa tortish hisobga olinmaganda yopiq iqtisodiyot uchun 
davlat xarajatlari multiplikatori va ishlab chiqarishning muvozanatli 
hajmini quyidagi tenglamalar sistemasini yechish orqali topish 
mumkin: 
Y=C+I+G 
C=a+bY 
Bu yerda: Y=C+I+G – yopiq iqtisodiyot uchun asosiy 
makroiqtisodiy ayniyat; 

---

134 
 
11.1-rasm. Davlat xarajatlari o‘zgarishining multiplikativ 
samarasi 
 
Tenglamalar sistemasini Y uchun yechib quyidagi natijani olamiz: 
1 
Y =(a+I+G); 
1-b 
Bu yerda: 1/(1-b) – yopiq iqtisodiyotda soliqqa tortish hisobga 
olinmagan vaziyatda xarajatlar multiplikatori; 
(a+I+G) – avtonom xarajatlar; 
b=MPC – istemolga chegaralangan moyillik bo‘lib multiplikator 
miqdorini belgilovchi asosiy omildir. 
Soliqqa tortish hisobga olinganda iste’mol funksiyasi o‘zgaradi va 
C=a+b(1-t)Y 
ko‘rinishni oladi. Bu tenglamani asosiy makroiqtisodiy 
ayniyatga qo‘yib yechsak, quyidagi natijani olamiz: