M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

XII в о в .
MAKTABGACHA TA’LIM M UASSASASIDA IASVIRIY
FAOLIYAT M ASH G ‘ULOTLARINI REJALASHTIRISH
VA H ISOBGA O LISH
M aktabgacha ta iim muassasasida tasviriy faoliyat bo‘yicha ishlami 
rejalashtirishda asosiy printsip, bu tasviriy faoliyatni taiim -tarbiyaviy 
ishning eng m uhim b o iim la rid a n biri sifatida qarash hisoblanadi. 
Tasviriy faoliyat b o ‘yicha ishni m a iu m bir vaqtga rejalashtirishda, 
shu davrda faoliyatning boshqa turlari b o ‘yicha amalga oshiriladigan 
ta ’lim-tarbiyaviy ishlam i ham nazarda tu tm o q lozim. Tasviriy faoliyat 
b o ‘yicha m ashg‘ulotlarni rejalashtirishda, albatta tasviriy faoliyat 
m ashg‘ulotlari o ‘rtasida o ‘zaro b o g iiq lik n i ham hisobga olm oq 
zarurdir. Tasviriy faoliyatning har bir turi o ‘ziga xos vazifalarni hal 
etadi, am m o qanday b o isa -d a , ulam i bir yo ‘nalish, m aqsad b o ‘yicha 
(tevarak-atrof, hayotning xilma-xil, o ‘ziga xos ko‘rinishlardagi tasviri) 
birlashadilar. Tasviriy faoliyat turlari — rasm chizish, loy bilan ishlash, 
applikatsiya o ‘ziga xos tasviriy texnikaga egadir. Tasviriy faoliyat 
b o ‘yicha ishni rejalashtirishda tarbiyachi, albatta har bir turdagi 
mashg‘ulotlar soniga q a tiy rioya qilishi lozim. Tasviriy faoliyat bo‘yicha 
m ashg‘ulotlam i rejalashtirish, yuqoridagilardan tashqari, m ashg‘ulot 
qanday m ateriallar bilan oikazilsa, maqsadga muvofiq boiishini ham
tarbiyachi nazarda tu tm o g i lozim. M asalan, loy bilan ishlashda — 
loy yoki plastilin, rasm chizishda — guash, rangli qalam , k o ‘m ir 
tayoqchasi va hokazo. Shuningdek, tarbiyachi m ashg‘ulotning dastur 
m azm unini tanlashda, bolalarga qanday predm etlam i chizdirish haqida 
em as, balki shu pred m etn i chizdirish yoki loydan yasattirish orqali 
qanday bilim va ko‘nikma berish yoki o ig a tish haqida ko‘proq o ‘ylashi 
lozim . Ixtiyoriy m ash g ‘u lo tlarn i rejalashtirishda esa tarb iyach i 
bolalaming mustaqilligini, ijodiy qobihyatlarini rivojlantirishga yordam
167

---

beruvchi o ‘rgatish usullari to ‘g‘risida o ‘ylab oUshi kerakdir. Tarbiyachi 
ishlarni rejalashtirishda u yoki bu guruh b o ‘yicha dastur q o ‘ygan 
vazifalarning barchasini e 'tib o rd a tutgan holda ish rejasini tuzadi. 
Shuningdek, tasviriy faoUyatlari bo ‘yicha bir oyga m o ‘ljallangan istiqlol 
reja tuzish ham maqsadga muvofiqdir. Bunda tarbiyachi tasviriy faoliyat 
m ashg‘ulotlari o ‘rtasidagi o ‘zaro b og ‘lanishni h am nazarda tutadi. 
S h unday qilgan taqd irdag in a, bolalar m a ’lum bilim , m alaka va 
k o ‘nikmaga ega b o ‘lishlari m um kin b o ‘ladi. B undan tashqari, tasviriy 
faoliyat turlari o ‘rtasidagi o ‘zaro bog‘lanish natijasida tevarak-atrofni 
badiiy jihatdan o ‘zlashtirishlaming yangi-yangi yo‘Uari vujudga keladi 
va bolalar tevarak-atrofni obrazli qilib tasvirlashning turli xil usullari 
bilan tanishadilar. D em ak, tasviriy faoliyat turlari o ‘rtasidagi o ‘zaro 
aloqa ishlarni rejalashtirishda katta aham iyatga ega ekan. Bu o ‘zaro 
bog‘ lanish qaysilar ekan?
1. Tasviriy faoliyatga t a ’lim -tarbiya ishining m uhim b o ‘lagi, deb 
q a ra s h h a m d a ra sm c h iz is h . loy b ila n ish la s h , a p p lik a ts iy a
m a sh g ‘u lo tlarin i reja la sh tirish d a d a stu rn in g b a rc h a b  lim la ri 
o ‘rtasidagi o ‘zaro aloqa, bog‘lanishni doim o d iq q a t-e ’tiborda tutish 
lozim. Y a’ni tev a rak -a tro f bilan tanishtirish, m usiqa m ash g‘ulotlari 
va hokazo. Bular tasviriy faoliyat uchun qiziqarli hodisalar va voqealami 
tanlashga yordam beradi.
2. Tasviriy faoliyatning b arch a tu rlari tev arak -atro f, hayotni 
obrazlarda tasvirlaydi, am m o har biri o ‘ziga xos xususiyatga ega 
ekanligini hisobga olm oq zarur. Y a’ni rasm chizish — predm et va 
voqealam i rangda tekis yuzada tasvirlaydi, loy hajm larda, applikatsiya
— rangda, siluet ravishda. Shuningdek, h a r biri o ‘ziga xos tasvir 
texnikasiga ega: rasm chizish chiziqli graftk ravishda, rangtasvir 
usulida, loy plastik ravishda, applikatsiya — qog‘o zdan qirqish va 
alohida qism lardan tuzish.
3. D astu rd a tasviriy faoliyat tu rlari oldiga q o ‘yilgan vazifalardan 
biri ulam ing o ‘zaro aloqada ekanligidir. M asalan, bolalar rang bilan 
rasm chizish b ila n b ir vaqtda, applikatsiya bilan h am tanishib 
boradilar.
4. Tasviriy faoliyati turlari o ‘rtasidagi bogTanish tarbiyachiga rasm 
chizish, loy, applikatsiya b o ‘yicha vazifalami aniqlashga yordam beradi. 
M asalan, kichik guruhga doiraviy shakUami o ‘rgatishda. oldin tayyor 
doira shakUarini applikatsiyada bergan m a’qul, so‘ng esa rasm chizish 
m ashg‘ulotlarida bergan m a ’qul.
168

---

5. Tasviriy faoliyat turlari o ‘rtasidagi bog‘lanish m a ’lum bir 
mavzudagi m ashg‘ulotlar asosida ham b o iish i m umkin. M asalan, rus 
xalq ertagi «Bo‘g ‘irsoq»ni bolalar ham chizishi, h am applikatsiya, 
ham loydan yasashi m um kin. Bu turdagi takrorlanish bolalarning 
mavzuga nisbatan qiziqishlarini pasaytirmaydi, chunki har bir faoliyat 
tu ri jarayonida bolalar ertak qahram onlarining xilm a-xil tasvirining 
yangi usul va y o ila ri bilan tanishadilar.
6. Tasviriy faoliyat m ash g ‘u lo tla rin i t o ‘g ‘ri rejalashtirish da, 
m ashg‘ulotlar o ‘rtasida ulam ing dastur vazifalari, m avzular o ‘rtasida 
bogianish vujudga keladiki, buning natijasida bolalaming yangi malaka 
va ko‘nikmalarini va bilim lam i egaUashlarida m a iu m ketm a-ketlik va 
b o g ia n ish vujudga keladi. M asalan, «Qushlar» mavzusi asosida olib 
borilgan m ashg‘ulotlar jarayonida bolalar don c h o ‘qiyotgan qushni 
loydan yasashni, shoxda o iirg a n qushni rasm ini chizishni, afsonaviy 
qushni qanday qilib qog‘ozdan qirqib olishni bilib oladilar.
7. Shuningdek, tasviriy faoliyati b o ‘yicha ishni rejalashtirishda 
faqatgina ularning turlari o ‘rtasidagi ketm a-ketlikni nazarda tutm ay, 
balki har bir turdagi m ashg‘ulotlar o ‘rtasida ham b o g ian ish o ‘m atish 
va ularni diqqatda tutish lozim. M asalan, predm etli rasm chizish loy 
ishlaridan keyin m azm unli ishlam i rejalashtirish lozim.
Tasviriy faoliyat b o ‘yicha ishni rejalashtirishda tarbiyachi bolalar 
bilan ishlashda foydalanadigan m etod va usullariga h am aham iyat 
b e rm o g im iz lozim. Bular k o ‘rsatm ali va og ‘zaki m etod hisoblanadi. 
K o‘rsatm ali va og‘zaki m etod o ‘zaro birgalikda olib borilishi lozim. 
D em ak, tarbiyachi tasviriy faoliyat b o ‘yicha ishlarni rejalashtirishga 
ju d a k a tta a h a m iy a t b e r m o g i lo z im ek an. T a rb iy a c h i ishni 
rejalashtirishga qanday aham iyat bergan b o isa . ishni hisobga olishga 
h a m shunday e ’tibo r b e rm o g i lozim b o ia d i. C hunki bu narsa — 
tarbiyachiga tasviriy faoliyatga o ‘rgatish b o ‘yicha d astur vazifalari 
talablari qanday bajarilganligini aniqlashga va m ashg‘ulotlam ing sifatli 
chiqishi u ch u n qanday tayyorgarlik ishlarini k o ‘proq olib borish 
lozimligi ham d a o ‘rgatishlarning yangi xilm a-xil m etod va usullari 
ustida ko‘proq ishlash lozimligini aniqlab olishga va keyinchalik ulardan 
bolalar bilan ishlashda foydalanish uchun yangi-yangi imkoniyat yaratib 
beradi. Tasviriy faoliyat bo ‘vicha bolalar ishini tahlil qilish ikki shaklda 
olib borilishi m um kin.