M s h. N u r m a t o V a, s h. T. H a s a n o V a rasm, buyum yasash va tasviriy faoliyatga

Rangtasvir.  Tasviriy  sa n ’atning  ikkinchi  b ir  turi  rangtasvir 
san ’atidir.  D evorlarga  ishlangan  turli  rasm lar,  polotnolarga  chi- 
zilgan  surat,  kino  va  te a tr  dekoratsiyalari  shu  san ’at  turiga  k ira­
di.  R angtasvirda  rang  m uhim   o ‘rinni  egallaydi.  A gar  grafika 
sa n ’atid a  rang  shunchaki  yordam chi  vazifani  o ‘tasa,  rangtasvim i 
esa  rangsiz  ta sa w u r  qilib  b o ‘lmaydi.  Rassom   rang  orqali  borliqni 
k o ‘rinarli  obrazlarda  tasvirlaydi,  m akonning  cheksizligini,  u nd a- 
gi  narsalarning  rang-barangligini,  m oddiyligini,  hajm ini  ko ‘rsata- 
di.  R angtasvir  asarlari  y ana  o ‘zining  vazifasi  va  ishlanish  uslubiga 
k o ‘ra  m o num en tal,  dastgoh  va  dekorativ  turlarga  b o ‘linadi.

---

M onum ental  rangtasvir  m e ’m orlik  bilan  cham barchas  bog'liq 
bo‘lib,  b u   turdagi  asarlar  m ustaqil  m azm uniga  ega  ham da  ular- 
da jam iyat  hayotidan  olingan  m uhim   voqealar  aks  ettiriladi.  B un­
day  asarlar,  odatda,  uzoqdan  k o ‘rishga  m o‘ljallanganligi  tufayli 
obrazlarni  iloji  boricha  um um lashtirilgan  holda  tasviriyga,  m ay­
da  detallardan  iloji boricha  kam roq  foydalanishga  harakat  qilinadi. 
Ranglar ham   birm uncha shartli  olinadi,  shunga  qaram asdan  u bor- 
liq  to ‘g ‘risida  real  ta sa w u r  berishi  kerak.  M onum ental  rangtasvir 
me’m orchilikda  m a’lum   m iqdorda  bezash  vazifasini  h am   o ‘taydi, 
shuning uchun ham  uni  b a ’zan m onum ental  — dekorativ rangtasvir 
deb h am  yuritiladi.  M onum ental  rangtasvir asarlari bajarilish usuli- 
ga qarab,  o ‘z  navbatida,  b ir necha turlarga b o ‘linadi.  Bular:  freska, 
mozaika  va  pannodir.  Freska  odatda  devorga  to ‘g‘ridan  to ‘g‘ri  su- 
voq  ustiga  ishlanadi.  Bolonka  rangli  tosh,  shisha,  b o ‘yalgan  oyna, 
sirli  sopol  parchalaridan  ishlanadi.  Devorga  ishlangan  surat  yoki 
o‘ym a  naqshlar  b a’zan  h a r  xil  shakldagi  ram kalar  (to ‘rtburchak, 
kvadrat,  beshburchak  va  hokazolar)  bilan  chegaralangan  bo'ladi
—  bu  pannodir.  P anno  dastlab  alohida  yuzada  (xolstda,  ganch- 
da,  yog‘ochda)  ishlanib  olinib  bitgandan  so‘ng  devorlarda  qoldiril- 
gan maxsus o ‘rinlarga o ‘rnatiladi.  Lekin m azm un jih atd an   mustaqil 
xarakterga  ega  b o ‘lishi  ham   m um kin.  Ba’zi  hollarda  panno  dast­
lab  xolstga  m oy b o ‘yoq bilan  ishlanib,  keyin  kerak  boMgan  o ‘ringa 
yopishtiriladi.
D ekorativ  rangtasvir m e ’m orchilik va  amaliy  san ’at bilan  b o g '­
liq b o ‘lib,  asosan  bezash  vazifasini  o ‘taydi.  D ekorativ  rang  tasvirga 
naqqoshlik san ’ati, teatr, kino dekoratsiyalari va qism an m o n u m en ­
tal  rassom chilik  ham   kiradi.  D ekorativ  rangtasvir  m onum ental 
rangtasvir singari  to ‘g ‘ridan  to ‘g ‘ri  devorga  ishlanishi,  panno,  m o- 
zayka  tarzida  b o ‘lishi  m um kin.  D astgoh  rangtasvir  hozirgi  zam on 
tasviriy  sa n ’atida  yetakchi  o ‘rinni  egallovchi  san ’at  turlaridan  biri 
hisoblanadi.  O datda  u  maxsus  ramkaga  tortilgan  m atolar  ustiga 
ishlanadi.  Bunday rasm lar m olbert deb  ataladigan  alohida  dastgoh- 
da  ishlangani  uchun  ham   ularni  dastgohli  rasm lar  deyiladi.
Bunday  rassomchilik  asarlari  jam iyatda  boMayotgan  muhim 
voqea  va  hodisalarni  aks  ettirishidan  tashqari,  shaxsning  individu­
al  xislatlarini,  intim   kechinm alari,  his-tuyg‘ularini  to ‘liq  ko'rsatish 
im koniyatiga  egadir.  Shuningdek,  ularda  tabiatda  boMayoljvui 
o ‘zgarishlar  o  zining  yorqin  ifodasini  topadi.  Dastgoh  ian}',tHsvii
9

---

m onum ental  va  dekorativ  rang  tasvirdan  farqli  o ‘laroq,  mustaqil 
aham iyatga  ega,  u  boshqa  biron  san’atga  bog‘lanmaydi.  Dastgoh 
rassomligi birm uncha  kech  paydo b o ‘lgan  b o ‘lib,  uning  rivojlanish 
davri  Uyg‘onish  davriga  to 'g 'ri  keladi.  Hozirgi  kunda  esa  tasviriy 
san’at  turlari  ichida  uning  keng  tarqalgan  turlaridan  biri  hisobla­
nadi.
0 ‘zbekistonda  rassomchilikning  bu  turi  asosan  XIX  asrning  ik­
kinchi  yarm idan  boshlab  paydo  b o ‘lgan.  Hozirgi  kunda  u  o ‘zbek 
tasviriy  san ’atida yetakchi  o ‘rinlardan  birini  egallaydi.