2- BOB. XALQARO BIZNES YURITISHNING O’ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI.
Reja:
2.1. Xo’jalik faoliyatini baynalmilallashtirishni motivatsiyalash.
2.3. Xorijda atrof-muhitga moslashish omillari.
2.3. Xorijiy texnologiyalar va uskunalarni qabul qiluvchi mamlakatning
sharoitlariga moslashtirish bo’yicha chora-tadbirlar.
Tayanch iboralar:
Inson kapitali, qabul qiluvchi mamlakatning moliyaviy imkoniyatlari, moslashishning
sub’ektiv va ob’ektiv omillari, litsenziar, litsenziat
2.1. Xo’jalik faoliyatini baynalmilallashtirishni motivatsiyalash
Xorijiy faoliyatning yuqori tavakkalchiligi firma oldida ochilayotgan chet elda
harakatlanishning keng imkoniyatlari bilan qoplanadi. XX asr boshidayoq “ishlab
chiqarish harajatlari pastroq bo’lgan joyda ishlab chiqarish” qoidasiga asoslangan ishlab
chiqarishning mutlaq va nisbiy harajatlari asosiy tamoyillariga amerika avtomobilsozligi
asoschisi Genri Ford sotish bozori haqidagi “qayerda sotsam, shu yerda ishlab
chiqaraman” degan o’z fikrini qo’shdi. Bu bilan u qabul qiluvchi mamlakatlarda chet elda
ishlab chiqarilgan qismlar va detallardan yig’ma ishlab chiqarishga ega xalqaro ishlab
chiqarish majmualarini tashkil qilinishiga asos soldi. Zamonaviy sharoitlarda xorijiy
tadbirkorlikni rag’batlantiruvchi omillarga quyidagilar kiradi:
- ichki milliy bozordagi faoliyatga nisbatan yuqori
foyda olish;
- nisbatan yirik va qudratli firmaning ta’siri (masalan, uning subyetkazib beruvchisi
sifatida faoliyat yuritish). Bunga misol sifatida AQShda yapon kompaniyalarining
avtomobil korxonalari qurilishini keltirish mumkin. Bunda asosiy yapon avtomobil
24
kompaniyalari ketidan ularning kichikroq firmalari – subyetkazib beruvchilari,
avtomobillarga, butlovchi detallarni ishlab chiqaruvchi korxonalar AQShda o’rnasha
boshladi;
- hukumat va xalqaro tashkilotlarning tashabbusi. Rivojlangan
davlatlar hukumati
yoki xalqaro moliyaviy tashkilotlar – Xalqaro rekonstruksiya va taraqqiyot banki (XRTB),
Xalqaro valuta fondi (XVF), Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi (XTA) va boshqalarning
rivojlanayotgan davlatlarga kreditlari ko’pincha rivojlangan mamlakatlarning xususiy
sarmoyadorlariga qabul qiluvchi davlatlarda bevosita xorijiy investitsiyalar asosida
korxonalarni qurish imkoniyatini beradi;
- kompaniyalarning faoliyatini chet elga ko’chirishga majbur qiluvchi milliy
bozordagi noqulay sharoitlar. Bunga davlatning tartibga solishi bilan bog’liq harajatlar
(masalan, federal va mintaqaviy soliqlar, atrof-muhit muhofazasi bo’yicha milliy
me’yorlarga muvofiqlikka erishish uchun tabiatni himoya qilishga sarflar) misol bo’lishi
mumkin. Tabiiy resurslarning kamayishi yoki ularni qazib olish sharoitlarining
yomonlashuvi oqibatida ishlab chiqarish harajatlarining o’sishi, shuningdek milliy bozorda
keskinlashayotgan raqobat, ichki bozorning bir turdagi mahsulot va xizmatlarni ishlab
chiqarish va sotish sharoitlarini qiyinlashtiradi. Sig’imli o’sib borayotgan
bozor mavjud
bo’lgan mamlakatda tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishni tashkil qilishga intilish
harakatchan kompaniyalar strategiyasining “mahalliy bozor uchun mahalliy ishlab
chiqarishni tashkil qilish” prinsipiga asoslanadi;
- qabul qiluvchi mamlakatda bozor sig’imi, tabiiy resurslar va malakali arzon ishchi
kuchi hamda “inson kapitali” (yuqori malakali mutaxassislar, muxandislar va olimlar)ning
mavjudligi;
- eksport uchun proteksionistik to’siqlar. Ular qabul qiluvchi mamlakatga tayyor
mahsulotlar olib kelishdan ko’ra u yerda tovarlar va xizmatlarni
ishlab chiqarishni tashkil
qilish afzalroq bo’luvchi sharoitlarni yaratadi;
- qabul qiluvchi mamlakatda qimmatli axborotlarning mavjudligi;
- qaltisliklarning diversifikatsiyasi (masalan, bozorga yangi mahsulot bilan
chiqishda). Bunday holda qaltisliklarni xorijiy sherik bilan bo’lib
olish maqsadga
muvofiq;
25
- xorijda yangi texnologiya, xorijiy kapital va ishlab chiqarish hamda sotishni tashkil
qilish tajribasini egallash;
- tez o’zgaruvchan bozor kon’yunkturasi keltirib chiqargan uzoq muddatli
talab va
ko’psonli qaltisliklarning noaniqligi sababli tovarlarni ishlab chiqarish va xizmat
ko’rsatishni diversifikastiya qilish;
- tashqi iqtisodiy faoliyat sohasiga chiqish yo’li bilan raqobatbardoshlik darajasini
saqlab qolish;
- qabul qiluvchi mamlakatda moliyaviy imkoniyatlardan (bankning past foizi,
mahalliy, chet el va xalqaro tashkilotlarning fondlari va kreditlaridan) foydalanish;
- jahon bozorida kuchayib borayotgan raqobat sharoitlarida eksport tovarlarining
raqobatbardoshligini oshirishga imkon beruvchi chet elda imtiyozli soliqqa tortish.
Xorijiy tadbirkorlikni rivojlantirishga undovchi sabablarning yoritilishi
shuni
ko’rsatadaki, dinamik kompaniyalarning ishlab chiqarishni chet elga o’tkazishi faqat
yakuniy foydani maksimallashtirish maqsadida amalga oshirilmay, balki ishlab chiqarish
kuchlarini takomillashtirish va zamonaviylashtirish zaruriyati bilan ham tushuntiriladi.
Bugungi kunda, qabul qiluvchi mamlakatda xorijiy firmalarning faoliyat yuritish
sharoitiga moslashuviga jahon moliyaviy inqirozining ta’siri va oqibatlarini tahlil etadigan
bo’lsak, albatta xalqaro firmalar faoliyatini bir oz susayganligini ko’rish mumkin. Lekin,
“shu o’rinda O’zbekistonda moliyaviy-iqtisodiy, budjet, bank-kredit tizimi, shuningdek,
iqtisodiyotning real sektori korxonalari va tarmoqlarining barqaror hamda uzluksiz
ishlashini ta’minlash uchun yetarli darajada mustahkam zaxiralar yaratilganini
va zarur
resurslar bazasi mavjud ekanini ta’kidlash joiz” .
Do'stlaringiz bilan baham: 
