M. R. Tursunova xalqaro menejment

1.4. Jahon bozorida raqobatbardoshlikka erishishda xalqaro menejmentning
o’rni 
Global menejerning asosiy vazifalaridan biri jahon bozorida xalqaro kompaniya 
xorijiy filialining mahsulotini raqobatbardoshligini ilmiy yondashuvlar va usullardan, 
marketing tamoyilidan foydalanish hamda inson omilini hisobga olish yordamida 
ta’minlash hisoblanadi. Jahon bozorida mahsulot va xizmatlarning raqobatbardoshligiga 
erishishga bo’lgan yondashuvlarda quyidagi beshta asosiy yo’nalishni ajratish mumkin: 
1. Global menejment tizimining samaradorligi. Bu xalqaro kompaniyada tashqi 
iqtisodiy faoliyatni boshqarish strukturasining optimal tuzilishi, TMK tizimining ichki va 
tashqi aloqalarining mazmuni va tashkil qilinishi bilan aniqlanadi. 
2. Xalqaro kompaniyaning tashqi bozorga yangi tovarlar yoki xizmatlar turi bilan 
chiqishga tayyorlanganlik darajasi. Bu IITKI natijalarining muayyan ob’yekt bo’yicha 
yangiligi, texnik xarakteristikalari va ishonchlilik ko’rsatkichlarining optimalligi, 
ekologik, texnologik, patent qobiliyati, dizayn, standartlashtirish va unifikatsiyalash 
me’yorlariga muvofiqligi nuqtai nazardan sifati bilan aniqlanadi. 
20 

---

3. Qo’llanilayotgan uskunalar, texnologiya, xomashyo va materiallar, sifatni 
boshqarish tizimi, ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil qilish bilan ta’minlanuvchi 
mahsulotlar yoki xizmatlarning sifati. 
4. Asosiy iste’molchilarning tovarlarni xarid qilish yoki xizmatlardan foydalanish, 
tashish, ekspluatatsiya qilish, tovar xizmatining kafolat muddati davomida ta’mirlash va 
ishlatish harajatlari. 
5. Qabul qiluvchi mamlakatning xususiyatlarini hisobga olgan holda xaridorlarning 
asosiy va qo’shimcha ehtiyojlarini qondirish darajasi. Bu iste’molchilar manfaatlarini 
huquqiy himoya qilish me’yorlariga rioya etish darajasi, reklamaning mahsulot haqiqiy 
iste’mol xususiyatlariga mos kelishi, qadoqlashning sifati, saqlash, sotish, yetkazib berish, 
sotuvdan keyingi kafolatli xizmat ko’rsatish shartlari bilan aniqlanadi. 
TMKlarning xorijiy filiallari ko’pincha qabul qiluvchi mamlakatlarning bozorlarida 
milliy firmalarga nisbatan yuqori moliyaviy imkoniyatlar va ko’plab reklama tadbirlari 
hisobiga yuqoriroq raqobatbardoshlik darajasiga erishadilar. Biroq, jahon bozorida 
raqobatbardoshlikka erishishning asosiy omili - bozor kon’yunkturasini malakali tahlil 
qilish asosida to’g’ri tanlangan tovarlar va xizmatlarning assortimenti (turlari) hisoblanadi. 
Qator hollarda xalqaro menejerlar jahon bozorida raqobatchilarning firmalari bilan 
bellashmaslikka, buning o’rniga birdamlikni namoyon qilish va raqobatchilar bilan 
bozorni bo’lib olish haqida kelishishni yoki boshqa raqiblar bilan raqobat kurashida kuch-
quvvatlarini birlashtirishni lozim topadi. Ular bu bilan innovatsion faoliyatni 
rag’batlantiruvchi va iqtisodiyotni hamda pirovard natijada aholi farovonligining o’sishini 
ta’minlovchi raqobat mexanizmining harakatini chegaralaydi. Davlatning ma’muriy 
organlari raqobatning bunday cheklanishiga qarshi tegishli iqtisodiy siyosat bilan 
kurashadiki, bu siyosatning xususiyatlarini xalqaro menejer hisobga olishi lozim bo’ladi. 
Masalan, Germaniyada raqobatning cheklanishiga qarshi qonun davlatning ichki va tashqi 
tadbirkorlikni tartibga solishning to’rtta asosiy sohasini ko’zda tutadi: 
- kelishuvlarni, kelishilgan xulq-atvorni, raqobatni cheklashga qaratilgan bir 
tomonlama tadbirlarni ta’qiqlash; 
- bozorda hukmronlik qiluvchi korxonalarning ehtimoliy suiste’mollarini nazorat 
qilish; 
21 

---

- korxonalar birlashishini nazorat qilish; 
- alohida qoidalarning harakat sohalari. 
Xalqaro menejerning xorijiy faoliyati muvaffaqiyatining asosiy omillaridan biri 
bo’lib, qabul qiluvchi mamlakat qonunlarini bilish va ularga rioya etish hisoblanadi. XX 
asrning oxirgi o’n yilliklarida ko’pchilik davlatlarning milliy qonunchiligida va xalqaro 
tashkilotlarning konvensiyalarida raqobatga munosabat nuqtai nazardan cheklovchi ishga 
doir amaliyot shakllari yetkazib beruvchilar va xaridorlar o’rtasida bozorlarni taqsimlash, 
baholarni o’rnatish, eksporterlarning diskriminatsion (kamsituvchi) baholar va tijorat 
shartlaridan foydalanishi, savdo sherigining ishlab chiqarishga va raqobatlashayotgan 
tovarlarni sotishga nisbatan cheklovlarning qabul qilinishiga asoslangan tovar yetkazib 
berish, “yuklama” bilan yetkazib berish va boshqalar qoralanadi.