M orta arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atinda ġ I qaraqalpaq mámleketlik universiteti

2.7. Juqa linzanıń uzatıw koefficiyenti. 
Bir maydanıń x, y koordinataları bolǵan noqatqa kiretuǵın nur basqa maydanda 
birdey koordinatalı noqatda shıǵıs linzani kórip shıǵayıq. Álbette, bul shárt 
shamalıq bolıp tabıladı, bıraq ol anıqlaw atqarıladı, linza qanshellilik juqa bolsa. 
Bul " juqa" linzalar terminin túsintiredi [11]. 
Juqa linza t (x, y) dıń quramalı ótkezgishlik koefficiyentin uzatılǵan hám túsip 
atırǵan tolqınlardıń quramalı amplitudalarining qatnası retinde anıqlaymız: 
Obektıń bul ózgeshelikin esaplaw ushın shıyshe degi jaqtılıqnıń tarqalıwın 
súwretlew kerek. Túrli optikalıq ortalıqlarda jaqtılıqnıń tarqalıwı tómende tolıq 
kórip shıǵıladı. Bul erda biz esaplaw ushın kerek bolǵan bir ápiwayı nátiyjeden 
paydalanamız. Nátiyjede, ashıq sızıqlı izotrop optikalıq ortalıqta jaqtılıq tolqını 
tezlik menen tarqaladı [11]. 
Bul jerda C - vakuum daǵı jaqtılıq tezligi, N - birdan úlken haqıyqıy oń baha, 
ortalıqtıń sınıwı koefficienti dep ataladı [11]. 
Aqırǵı munasábetti esapqa alıp, biz shıyshe degi jaqtılıq tolqının formada 
jazamız: 
hám 
K = W/c = 2 P/L
0
, L
0
- vakuum daǵı tolqın uzınlıǵı tómendegi suwrette 
kórsetilgen [11]. 

---

28 
Juwmaqlaw: 
Bul kurslıq jumısta Freneldıń optikada islegen jumısları yaǵniy berilgen maydan 
strukturasın qáliplestiriw ushın jaqtılıq maydanlarına jóneltirilgen tásir qılıw 
menen baylanıslı ideyalar hám usıllardı " Furye optikalıqasi" túsinigi aytiladı. Bul 
spektral suwretlerdiń analizi, ózgeriwi hám sintezi menen baylanıslı mashqalalardi 
sheshiwde tiykarǵı rolin jaqtılıq maydanları aytıp otedi [1]. 
Furye konvertatsiyasına tiykarlanǵan spektral keńeyiw tegis monoxromatik 
tolqınlardıń superpozitsiyasi retinde quramalı keńislikdegi-waqıt dúzilisine iye 
bolǵan qálegen jaqtılıq maydanın súwretlew imkaniyatın beredi [2]. 
Tolqın teńlemesiniń sızıqlılıǵı sebepli bul tolqınlardıń hár biri basqa tolqınlardan 
ǵárezsiz túrde vakuumda yamasa sızıqlı optikalıq ortalıqta tarqaladı, bul bolsa 
quramalı maydandıń ózgeriwi analizin ózgertiw mashqalasına kemeytiw 
imkaniyatın elementar tolqındı beredi. Keyin payda bolǵan maydan sistemadan 
ótken tegis monoxromatik tolqınlardı jıynaw arqalı tabıladı [3]. 
Furye optikası – optikanıń bir bólimi bolıp, jaqtılıq ústinlerin optikalıq 
sistemalarǵa aylandırıw olardıń spektrlerge ajıraliwin hám sızıqlı filtrlew 
teoriyasın túsiniwde járdem beredi. Optikada spectral bólistiriw ideyasınan 
paydalanıwdıń baslanıwı atları tómendegi aytilǵan ilimpazlar menen baylanıslı: 
Reley Dj (J. Rayleigh) hám E. Abbe (E. Abbe). Birinshi zamanagóy Furye 
optikalıqasi tiykarın shólkemlesken Mandelshtam, Goreliku, Riytovga tiyisli [5]. 
Hár bir bunday tolqın fokus tegisligidegi málim bir noqat menen baylanıslı. 
Bunday halda, jaqtılıqnıń fokus tegisliginde bólistiriliwi linzaga túsetuǵın 
maydandıń keńislikdegi spektri formasın aladı. Usı mánisten alıp qaraǵanda, 
linzalar jaqtılıqnıń keńislikdegi spektral bólekleniwin yamasa keńislikdegi Furye 
optikasın ámelge asıratuǵın element retinde isleydi [6]. 
Sonday etip, spektral jantasıw sheńberinde Frenel diffraktsiya teoriyasınıń barlıq 
nátiyjelerin tákirarlaw múmkin. Bunnan tısqarı, spektral suwretler jaqtılıq nurınıń 
diffraktsiya divergensiyasi sıyaqlı túsiniktiń fizikalıq mánisin tereńrek túsiniwge 
múmkinshilik beredi [7]