М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

КЕЛИШИКЛАР

§ 30. Инглиз тилида фақат иккита келишик мавжуд: махсус қўшимчага эга бўлмаган “умумий” келишик (the Common Case) ва –‘s қўшимчасига эга бўлган қараткич келишиги (the Possessive Case).

Умумий келишик (The Common Case)

§ 31. Умумий келишикнинг махсус қўшимчаси мавжуд бўлмаганлиги сабабли унинг бошқа сўзлар билан муносабати, предлоглар ишлатилмаганида, гапдаги эгаллаган ў р н и билан аниқланади. Гапда кесимдан о л д и н турадиган от гапда э г а вазифасини бажаради. Гапда кесимдан к е й и н келадиган от в о с и т а с и з т ў л д и р у в ч и вазифасини бажаради:

The student (эга) recognized (кесим) the teacher (воситасиз тўлдирувчи). Талаба ўқитувчини таниди.
The teacher (эга) recognized (кесим) the student (воситасиз тўлдирувчи). Ўқитувчи талабани таниди.
Кесим билан воситасиз тўлдирувчи бўлиб келган от ўртасида умумий келишикда, предлогсиз, бошқа шахсни билдирувчи от келиши мумкин. Бундай от в о с и т а л и т ў л д и р у в ч и хисобланади:
The teacher showed the students a diagram. Ўқитувчи талабаларга диаграмма кўрсатди. Ушбу гапда The teacher – эга, чунки ушбу от, юқорида айтилганидек, кесимдан олдин келяпти, showed – кесим, the students – воситали тўлдирувчи, чунки у, юқорида айтилганидек, кесим ва воситасиз тўлдирувчи ўртасида келмоқда, a diagram – воситасиз тўлдирувчи.
§ 32. 1. Of предлоги билан келган от ўзидан олдинги отга нисбатан аниқловчи вазифасини бажаради:
The leg of the table is broken. Столнинг оёғи синган.
Бу гапда The leg – эга, of the table – аниқловчи вазифасини бажармоқда.
He showed me the house of his friend. У менга дўстининг уйини кўрсатди.
Ўзбек тилида юқоридаги холат қаратқич келишиги билан ифодаланади.
2. To предлоги билан келган от гапда предлогли воситали тўлдирувчи вазифасини бажаради, бу холат ўзбек тилида жўналиш келишиги билан ифодаланади:
He gave a magazine to his friend. У дўстига журнал берди.
I showed the book to the teacher. Мен китобни ўқитувчига кўрсатдим.
Юқоридаги гапни to предлогисиз хам ифодалаш мумкин; бунинг учун жўналиш келишигидаги от феъл билан воситасиз тўлдирувчи орасига қўйилади (§ 31):
He gave a magazine to his friend = He gave his friend a magazine.
У дўстига журнал берди.
I showed the book to the teacher = I showed the teacher the book.
Мен китобни ўқитувчига кўрсатдим.

3. 
   By предлоги билан келган от гапда предлогли тўлдирувчи вазифасини бажаради хамда мажхул нисбатдаги феълдан кейин келиб, гапдаги иш-харакатни бажарувчи шахс ёки кучни ифодалайди:
   

The cup was broken by Peter. Пиёла Петр томонидан синдирилган = Пиёлани Петр синдирган.
This engine is driven by electricity. Бу мотор электр қуввати билан харакатга келади.

4. 
   With предлоги билан келган от гапда предлогли тўлдирувчи вазифасини бажаради ва бирон бир иш харакатни қайси предмет ёрдамида бажарилганлигини кўрсатади:
   

I opened the tin with a knife. Мен банкани пичоқ билан очдим.
I can not write with this pen. Мен бу ручка билан ёза олмайман.
§ 33. Умумий келишикдаги от и с т а л г а н бошқа предлоглар билан хам ишлатилади:
The letter is for the teacher. Бу хат ўқитувчи учун.
I quite agree with the doctor. Мен доктор билан бир фикрдаман = Мен докторнинг гапига кўшиламан.
I have received a letter from the manager. Мен бошлиқдан хат олдим.