M. N. Majidov. S. X. Nasimov

5-Jadval
Bolaning maktabga moslashishining muvaffaqiyatini ta’minlovchi shartlar

№	Shartlar nomi	Mazmuni
1	Bolaning jismonan sog‘lomligi	Muvaffaqiyatli moslashish bilan: yilning birinchi yarmida ish qobiliyatining qulay dinamikasi va uni yaxshilash, sog‘liqni saqlash ko‘rsatkichlarida salbiy o‘zgarishlarning yo‘qligi va dastur materiallarining yaxshi o‘zlashtirilishi. Quyidagi bolalarni moslasha olmagan guruhiga kiritish mumkin: - travmatik miya jarohati olgan bolalar, - tez-tez va jiddiy kasal bo‘lib, turli xil surunkali kasalliklarga chalingan va ayniqsa neyrotik sohaning buzilishi, - umumiy zaiflik bilan.
2	Maktab	O‘quvchi uchun o‘qituvchi eng oliy hokimiyatdir, unga hatto ota-onaning obro‘si ham pastda . O‘qituvchi xushmuomalalik bilan xulq-atvorning muayyan qoidalarini bajarishni talab qiladi, ularning buzilishini bartaraf qiladi . O‘qituvchi masofani belgilashi kerak, bolalar o‘qituvchining maqomini tushunishlari kerak, uni boshqa kattalardan ajrata olishlari kerak. O‘qituvchi tomonidan o‘quv jarayonida bolalarning muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarini ob’ektiv va asosli baholash va muvaffaqiyatga erishish har bir kishi tomonidan qayd etilishi kerak va bolaning muvaffaqiyatsizligi va kamchiliklari haqida gapirish yaxshidir.
3	Muloqot sohasining shakllanganlik darajasi	Maktabga borishidan oldin quyidagi muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish kerak : boshqa odamlar bilan muloqot qilish qobiliyati, boshqalar bilan munosabatlarda o‘zi uchun maqbul pozitsiyani aniqlash qobiliyati tinglash qobiliyati; boshqasini tushunish qobiliyati; hamdard va g‘amxo‘r bo‘lish qobiliyati; o‘zingizni va boshqalarni etarlicha baholash qobiliyati; boshqa shaxsning fikrini qabul qilish qobiliyati.
4	Maktabga ruhiy tayyorgarlik	Maktabga qabul qilish vaqtida kognitiv va ijtimoiy motivlarning ustunligi . Bolalarda turli o‘yinlar orqali erishiladigan aqliy vazifalarni hal etishga bo‘lgan qiziqish shakllangan bo‘lishi kerak. O‘yinlar bolani o‘z imkoniyatlarini to‘g‘ri baholashga, xatolarini va baralla aytishlarini tan olishga, o‘zini nazorat qilishga o‘rgatadi, xulq-atvorning o‘zboshimchaligini rivojlantiradi. Maktabgacha tarbiya yillarida bolada mustaqillik asoslari, o‘z-o‘zini tartibga solish, tashkil etish elementlari shakllangan bo‘lishi kerak .

Yuqoridagi shartlarni eksperimental o‘rganish (2018-2019 yy) o‘quv yilida tashkil etilgan va quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ldi: diagnostika maktabga moslashishni yaxshilash uchun qo‘shimcha ishlarga muhtoj bolalar guruhini aniqlash, o‘quvchilar, ota-onalar va o‘qituvchilar bilan eksperiment guruh ishlarini tashkil etish, eksperiment natijalarini yakuniy tashxislash.

Diagnostik bosqich maktab uquv yilining boshiga to‘g‘ri keladi (maktabgacha ta’lim muassasasining oxirida). Bolaning maktabga moslashuv jarayonini shakllantirish bir qator sabablarga bog‘liq:
1) maktabgacha tarbiyachilarning ayrim psixologik va pedagogik xususiyatlarini (xususan, aqliy neoplazmalar), barcha keyingi ta’lim faoliyatining asosi bo‘lgan rivojlanish darajasini hisobga olish zarurati;
2) maktabgacha va maktab o‘quvchilarining o‘quv-biluv faoliyatini tashkil etishda o‘yin usullari va texnikasini tanlash zarurati, ularning individual psixologik xususiyatlarining rivojlanish darajasiga mos keladi;
3) maktabga tayyorgarlikning boshlang‘ich darajasini va shakllangan o‘yin faoliyatining yakuniy darajasini belgilash.
Bolaning maktabga moslashuv bosqichi 1-sinfning 1-yarmiga to‘g‘ri keldi. Unda bolalarning maktabda o‘qishi uchun ijobiy motivatsiyani shakllantirish, maktab ta’limiga muvaffaqiyatli moslashishi uchun sharoit yaratishga e’tibor qaratilgan.
Bu bosqichda o‘quvchilar yangi ijtimoiy vaziyatni, ijtimoiy rolni - o‘quvchilarning kattalar va tengdoshlari bilan o‘zaro munosabatlari darajasidagi rolini anglaydilar va o‘zlashtiradilar. O‘yin metodikasidan foydalangan holda maxsus tashkil etilgan mashg‘ulotlar va vazifalar bolaning moslashuvini muvaffaqiyatli qilish imkonini beradi. Maktab ta’limiga yaxshi moslashish bolalarning o‘qituvchi bilan faol o‘zaro munosabatlari shakllarida amalga oshadi, natijada bolada keyingi ta’lim uchun zarur bo‘lgan psixologik va pedagogik xususiyatlar rivojlanadi. O‘quvchining axborot yo‘naltirilganligi natijasi maktabga yuqori darajada moslashishi va sinfdagi bolalarning yaxshi ishlashidir.
L. I. Bojovich maktabgacha yoshdagi bolaning yangi sabablari borligini ko‘rsatdi. Ushbu motivlar maktabga o‘qishga kirish istagining aniq shaklini oladi va jiddiy ijtimoiy ahamiyatga ega va ijtimoiy ahamiyatga ega faoliyatni amalga oshirishga kirishadi. Bola uchun bu kattalar yo‘lidir.
O‘yin bolaning ehtiyoj sohasiga eng yaqin aloqador bo‘lgan faoliyat vazifasini bajaradi. Unda inson faoliyati sezgilarida birlamchi hissiy va samarali yo‘nalish mavjud bo‘lib, kattalar munosabatlari tizimida kishining cheklangan o‘rni va kattalar bo‘lish zarurati haqida tushuncha mavjud.
Bolaning o‘yinini kuzatish natijalari, uning ota-onasi bilan, o‘zi bilan suhbatlar o‘yin faoliyati tuzilishining har bir tarkibiy qismi rivojlanishining shartli darajasini aniqlashga imkon berdi. Ma’lumotlarni tahlil qilishda biz 6-jadvalda keltirilgan o‘yin faoliyatining shakllanish darajasini baholashning quyidagi mezonlariga amal qildik.