М. Г. Давлетш ин, Ш. Д устм ухам едова, М. М авлонов, С. Т уйчиева, М. Д ж ум абаева



Download 5,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet84/93
Sana02.07.2022
Hajmi5,06 Mb.
#730775
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   93
Bog'liq
Ёш ва педогогик психология

Биринчидан,
я неон у ёки бу алокалар тизимига биноан биологик махсули 
“Homo Sapiens ”
еифатида урганилади.
Иккинчиндап,
тарихий жараённинг х,зм объекти, хам субъекти тарикасида 
шахе тадкик этилади.
Учинчидан,
индивид муайян куламда узгарувчан, тараккиётнинг генетик 
даетурига асосланувчи ал охи да хуеуеиятли жонзот тарзида илмий жихатдан 
текширилади. И нсонн и жамият ишлаб чикаришининг етакчи таркиби, билиш, 
коммуникация ва бошкарув субъекти, тарбия предмети еифатида тадкик этилиши 
мухим ахамиятга эта. И н сон ва унинг борлик билан куп киррали муносабатга 
хамда алокага киришиши куйидаги тарзяа намоён булиши мумкин:

гпабиатнииг биотик ва абиотик омиллари

инсон;

жамият ва унинг тарихий тараккигти - инсон;
- инсон
-
техника;

инсон - маданият;
- инсон ва ж ам ият - ер ва фазо.
X X I аерда хам одам индивид, шахе, субъект, комил инсон еифатида талкин 
килинишда давом эттирилади, лекин хар бир тушунча мохиятида сифат 
узгаришлари юз бериши мумкин,
Одамга индивид еифатида тавсиф беришда унинг ёш даври, жинсий ва 
индивидуал-типологик хусусиятларига асосланилади. Ёш давр сифатлари онтогенетик 
эволюция боскичларида изчил равишда намоён булади ва такомиллашув жараёнида уз 
ифодаеини топади. жинсий диморфизм хусусияти эса уларга мос тушади. 
Индивиднинг индивидуал-типологик хусусиятига конституцион (тана тузилиши
биохимик индивидуаллик) холатлар, симметрия ва ассиметрия жуфт рецепторлари, 
эффекторлари функцияси киради. Бу хусусиятлар ва хоссалар бирламчи хисобланиб, 
хужайра ва молекуляр тузилишнинг барча даражаларида иштирок этади.
Ёш, жинсий ва индивидуал типологик хусусиятлар сен сор, мнемик, вербал 
ва мантик психофизиологик функциялари динамикаси хамда органик эхтиёжлар 
тузилншини аниклайди. Индивиднинг бу хусусиятларини иккиламчи деб атаб, 
уларнинг интеграцияси темпераменгида ва тугма майлларда ифодаланилишини 
таъкидлаб утиш жоиз. Юкоридаги сифатлар ривожининг мухим шакли онтогенетик 
эволюциядан иборат булиб, улар филогенетик дастурга асосланиб хукм суради. Ёш ва 
индивидуал узгарувчанлик инсониятнинг ижтимоий-тарихий тараккиёти таъсири 
остида хар хил куринишда намоён булади. Индивиднинг динамик хусусиятларига 
шахенинг ижтимоий сифатлари таъсир этиб, унинг индивидуал узгарувчанлиги 
омилини кучайтиради.
Инсоннинг шахе еифатида тавеифлашнинг мухим лахзаси, унинг динамик 
хусусиятлари хисобланиб, жамиятдаги статуей (иктисодий, сиёеий, хукукий, 
мафкуравий, яъни унинг жамиятда эгаллаган урни) оркали ифодаланади. Статус 
негизида доимий узарс алокалар тизими ётади. Ролнинг ижтимоий функцияси 
муайян максадларга ва кадрияТларга йуналганлик шахени фаоллаштиради. Статус, 
рол, кадриятга йуналганлик шахе хусусиятларининг бирламчиларини ташкил этади 
ва унинг тузилишида асос булиб хизмат килади. Шахенинг таърифи хулк
102


мотивацияси хусусияти ва ижтимоий феъл-атвор тузилишини белгилаб, унинг 
таркибидан иккиламчи аломатлар сифатида жой эгаллайди. Шахснинг бирламчи ва 
иккиламчи сифатларининг узаро таъсирини бирлаштирувчи юксак сам ара тарзида 
инсон характери ва майллари юзага келади. Инсоннинг шахе хислатларини 
ривожлантирувчи асосий шакл - унинг жамиятдаги хайт йули ва ижтимоий 
таржимаи холи хисобланади.
Индивид, шахе ва субъект тараккиётининг тадкикотида куйидаги холатларга 
эътибор килиш зарур:
-инсон 
ривожининг 
асоси 
хисобланган 
омиллар 
ва 
шарт- шароитлар 
(ижтимоий, икгисодий, сиёсий, хуку кий, мафкуравий, педагогик ва мшаш мухити 
омиллари);
-инсонинг узига тааллукли, асосий тавсифлар, унинг ички конуниятлари, 
механизмлари, эволюция боскичи, баркарорлашуви ва инволюция;
инсон яхлит тузилишнинг асосий таркиблари, уларнинг узаро алокалари, 
шахснинг ташки 
таъсирларга 
жавоби 
ва 
муносабати, тараккиёт жараёнида 
уларнинг такомиллашуви кабилар.
Уч хил хусусиятли тадкикот дастурининг таркибий кисмлари инсоннинг 
амалий ва назарий фаолиятининг мезоцлари хисобланади. Чунки, фаолиятда яшаш 
мухити тарихий тажрибани эгаллаш, интериоризация ва экстериоризация амалга 
ошади.
Одамнинг максадга каратилгаа ижтимоий фойдали фаолияти процессида 
хаётий деб аталадиган механизмлари ва онгли фаолиятининг функционал 
систсмаси процесслари юзага келади. Ана шулар туфайли одам билимларни, 
куникма ва малакаларни, кишининг ижтимоий тажрибаларини узлаштирибгина 
колмай, балки узининг идроки, тафаккури, хаёли, хиссиётлари ва иродасини бир суз 
билан айтганда, вокеликка булган онгли муносабатини хамда уз харакатлари ва хулк- 
атворининг мотивларини таркиб топтиради.
Ш ахснинг 
барча 
хусусиятлари, 
муносабатлари 
ва 
хатти-харакатлари 
шахснинг хаёти фаолиятида маълум ролни бажарувчи ва хар бири мураккаб 
курилмадан иборат булган хамда шартли равишда туртта узаро мустахкам богланган 
функционал боскичларга бирлаштирилади:
Биринчиси

бошкррув тизими;
Иккинчиси -стимуллаштириш тизими;
Учинчиси - стабилизициялаш тизими;
Туртинчиси

индикациялаш тизими.
Шахснинг ана шу ижтимоий ах,амиятга эга булган барча сифатлари ижтимоий 
1
ф ак ;иётнинг юксак онгли фаолиятчиси сифатидаги шахснинг хулк-атвори ва хатти- 
хдракатларини белгилайди.
Биринчи
тизимнинг хосил булишида анализаторлар уртасидаги доимий табиий 
алокани акс эггирувчи филогенетик механизмлар катта рол уйнайди. Бирок, бу 
илгари ю корид а таъкидлаб утганимиздек онтогенез процессида фнлогенетик 
анализаторлар уртасидаги алока вакгли апокалар билан органик жихатдан кушилиб 
келадилар. Бунда мазкур тизимнинг ичида перцептив тизимига утиб кетадиган юксак 
даражада интеграцияланган маълум ички сенсор комплексларни хосил килади. 
Бундай комплекслар каторига нутк, эшитиш, куриш хамда сенсомотор комплексларни

Download 5,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish