М. Г. Давлетш ин, Ш. Д устм ухам едова, М. М авлонов, С. Т уйчиева, М. Д ж ум абаева



Download 5,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/93
Sana02.07.2022
Hajmi5,06 Mb.
#730775
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   93
Bog'liq
Ёш ва педогогик психология

катта булсам машина
.
^айдайман, «Мен сизга катта торт олиб келаман», «М енинг юзта кугирчогим
булади»
каби хохиш ларини уз тили билан иф одалайдн ва у келаеи замонда 
гапирса хам узининг барча хохишларини 
шу бугун амалга оширишга харакат 
килади. Купинча 
бундай 
хислат 
катьийлик 
ва 
кайсарлик 
билан 
намоён 
булади. Бу кайсарлик асосан 
боланинг катталарга билдирган салбий хатти- 
харакатларида намоён булади. Бола узини мустакил харакат кила олишини англагак 
вактдан 
бошлаб, 
унда «узим киламан» бошланади ва бу яна кайсарлик ва 
уж арлик тарзида курииади. 
3 ёш даги кризис бола шахсининг 
маълум 
бир 
даражада ривожланганлиги ва катгалар бажарадиган хатги-харакатларни 
кила 
олмаётганлигини 
англаши 
натижаси хисобланади. Кризис даврида юзага келадиган 
ирода, 
лаёкат ва бошка бир канча 
хусусиятлар 
уни шахе 
булиб шаклланишига 
тайёрлайди.
36


ч ё ш г а ч а б у л га н б о л а л а р н и н г п си хи к р и в о ж л а н и ш и д а ги асоси й я н ги
у з г а р и ш л а р
Ё , л
даврлари
О И 
Л И Ш И
Х аракат и
М улокоти
3 ёш
Нуткнинг
Кул
Уз-^зини
шаклланиши.
предметам
англашни 
ю зага
Кургазмали
харакатларнинг
келиши. Дастлабки
харакат
ривожланганли-
ахлокии
тафаккурнинг
ги; уз хдтги-
коидаларни
ривожланиши.
О бразли
тафаккурнинг
дастлабки
нишоналари.
Атроф 
мухитдан 
у зини 
ажратиши; 
кзтъийликни 
акхлаши
харакатларини
иродавий
бошкаришнинг
куринишлари
згаллаши
Фаол
Кул 
ва
Х арактер
туш униш и ва
функцияларии
асослариии
узида юзага келиши
инг 
аник 
белгиланиши
ш аклланиш и
I ёш
Нуткни
тушунишнинг
дастлабки
белгилари
М устакил холда 
ти к туриш ва 
юриш
Нугкни
куллашнинг
дастлабки
белгилари
10 ойлик
Сенсомотор
интеллектнинг
ривожланиши
Мустакил холда 
ти к туриш ва 
юриш га харакат 
килиш
Богликлик 
реакциясининг 
юзага 
келиши, 
бегона 
мухит ва 
бегоналар орасида 
хавотирлик


8 ойлик
С енсом отор 
и нтеллектнинг 
ю зага келиш и
Т аяниб ю риш и
Жест, мимика 
ва пантомим ика 
ёрдам ида новербал 
мулокоти
7 ойлик
Е рд ам би лан
туриш и
5 ойлик
С езгиларнинг
ривож ланиш и
Ердам билан 
утириш и
3 ойлик
Куриш
кобилиятининг
ш аклланиш и
Ен том онига 
угирилиш и
О нанинг 
ж илм айиш ига 
ж авоб кайтариш и
2 хдфта
О нанинг 
то в уш и н и бош ка 
товуш лардан
1 хафта
Х аракатларни
кузатиш и
-
Т акр орл аш ва м ухокам а килиш учун саволлар.
1. Г уд акл и к д авр и , у н и н г ту гм а х у су с и ятл а р и ва р и в о ж л ан и ш и н и н г узига хос 
хусусиятлари.
2. И лк болалик д авр и д аги м улокоткинг пси хи к ж ихатлари.
3. И лк болалик д а вр и д аги асосий ф аолият тури.
4. Е ш даги кризис: 
унинг 
сабаблари ва нам оён булиш и.
5. И лк бол али к д а в р и д а ш ахе ш ак л л ак и ш и к и н г п си хологик асослари.
М авзу ю засидан т ест саволлари;
1. Г удаклик ва илк болал и к даври неча ёш ларни у з ичига олади.
A) 0 - 1ёш;
Б) 1 - Зёш;
B) Барча ж авоблар тугри.
2г И лк бол ал и к дав рида етакчи ф аолият нима.
A) Уйин фаолияти;
Б) Предметли фаолият;
B) Мулокот фаолияти.
3. Б ол ан и н г п си хи к ривож ланиш ини т аьм и н л овч и ом иллар ва шарт-
38


шароитларни аникланг.
A) Табиий ижтимоий мухит макггабгача тарбия муассасаларидаги тарбия ва 
мактабдаги таълим.;
Б) Ирсият, мухит, боланинг шахсий фаоллиг и,тарбия ва таълим.;
B) Олий нерв фаолиятининг типи билан боглик булган асаб системасига хос куч ва 
харакатчанлик.
4. 3 ёш кризиеи (инкирози) к ан д ай датгн - х ар а к атл а р да яфодаланади.
A) Узини узгалардан фарклай (ажрата)олиш, уз имкониятларини тушуниш, 
мустакилликка интилиш;
Б) Бола узининг хатти 
карахатларини ним яхши-ю, нима ёмоа деган тасаввурга 
мослай бошлаши;
B) Бола узини катталар билан таккослай бошлаши, катталар хатти - харакатларини 
бажаришга интилиши, мустакил харакат кила олиши, кагьийлиги ва кайсарлигида 
ифодаланади.
5. Бола тугри юришни, мулокотга 
к и р и ш и ш н и , 
предметли фаолиятни эгаллаш
хусусиятларини кайси 
д авр д а 
эгаллайди.
A) Илк болалик даврида;
Б) Чакаггоклик даврида;
B) Кичик мактаб ёши даврида.
6. 3 ёш гача булган б о лаларн и н г психик ри вож лзн ш н и даги асосий узгариш лар 
н и м ал ар .
A) фаол нуткнинг шаклланищи;
Б) Образли тафаккурнинг дастлабки нишоналари, атроф - мухитдан узини ажратиши:
B) Барча жавоблар тугри.
39


IV БО Б. М АКТАБГАЧА ЁШ ДАГИ БОЛ АЛ А Р П С И Х О Л О ГИ Я С И
4.1. Мактабгача ёшдаги болаларнинг психик тараккиёти.
4.2. Богча ёшидаги болалар уйинининг психологик хусусиятлари.
4.3. Богча ёшидаги болалар билиш жараёнларининг риножланиши
4.4. Мактабгача ёшдаги болалар шахсининг шаклланиши.
4.5. Боланинг мактабга психологик тайёргарлиги.
4.3. М а к т а б г а ч а ёш даги б о л а л ар н и н г и си х и к т а р а к к и ё т и
О нтогенезда 3 дан 7 ёшгача булган давр богча ёши даври хисобланади. 
Мактабгача ёшдаги болалар психологиясида жуда тез сифат у'згариншари бул ишини 
инобатга олган холда 3 даврга: (3-4 ёш) кичик мактабгача давр, (кичик богча ёши), 
(4-5 ёш) урта мактабгача давр, (урта богча ёши) , (6-7 ёш) катга мактабгача давр 
(катта богча ёши)га ажратиш мумкин. Бола ривожланиш жараёнида кишилик авлоди 
томонидан яратилган предмет ва х,одисалар олами билан муносабатга киришади. 
Бола инсоният кулга киритган барча ю тукларни фаол равишда узлаш тириб
эгаллаб боради. Бунда предметлар оламини, улар ёрдамида амалга ошнриладиган 
хатти-харакатларни, тилни, одамлар ораслдаги муносабатларни эгаллаб олиши, 
фаолият мотивларининг ривожланиши, кобилиятларнинг усиб бориш и, катга ёшли 
кишиларнинг бевосита ёрдамида амалга оширилиб борнлмоги керак. Асосан, шу 
яаврдан бошлаб боланинг мустакил фаолияти кучая бошлайди. . Богча ёшдаги 
болаларга бериладиган тарбия, уларнинг мураккаб харакатларини узлаштириш, 
элементар гигиена, маданий ва мехнат малакаларини шакллантириш, нуткини 
ривожлантириш, 
хамда 
ижтимоий 
ахлок 
ва 
эстетик 
дидининг 
дастлабки 
куртакларини хосил килишга каратилиши лозим.
Машхур рус педагоги Лесгафтнинг фикрича, инсоннинг богча ёшидаги давр 
шундай бир боскички, бу даврда болапарда характер хнслатларининг намуналари 
шаклланиб, ахлокий характернинг асослари юзага келади.
Б огча ёш д аги б о лаларн и н г кузга таш лан и б турув чи х у су с и ятл а р и д а н
бири, у л ар н и н г х а р а к а т ч а н л и г и ва так. i идч ан л и г иди р . Бола табиатининг асосий 
конунини шундай ифодаташ мумкин: бола узлуксиз фаолият курсагишни талаб 
килади, лекин у фаолият натижасндан эмас, балки фаолиятнинг бир хиллиги ва 
сурункалилнгидан толикади.
Катгалар ва тенгдошлари билан булган м уносабат оркали бола ахлок 
меъёрлари, кишиларни англаши, шунингдек, ижобий ва салбий муносабатлар билан 
таниша бошлайди. Богча ёшидаги бола энди уз г а в д а с и н и яхш и б о ш к а р а о л ад и . 
У н и н г х а р а к а т и м увофиклаш тирилган холда булади. Бу даврд а боланинг нутки 
жадал ривожлана бошлайди. У янгиликларни эгаллашга нисбатан узи билганларини 
мустахкамлашга эхтиёж сезади, узи билган эртагини кайта-кайта эшитиш ва бундан 
зерикмаслик, шу даврдаги болаларга хос хусусиятдир.
Богча ёшидаги болаларнинг эхтиёжлари ва кизикишларн жадал равишда ортиб 
боради. Богча ёшидаги болалар нуткни бир мунча тула узлаштирганлари ва хаддан 
ташкари харахатчанликлари туфайли уларда узларига я кин булган катта одамлар ва 
тенгдошлари билан муносабатда булиш эхтиёжи ту( клали. Улар тор доирадан
40


кенгрок доирадагн муносабатларга интила бошлайдилар. Улар энди богчадаги 
уртоклари ва куни-кушниларнинг болалари билан хам жамоа булиб уйнашга харакат 
киладилар.
Д амма нарсани билиб олиш га булган эхтиёж кучаяди. Богча ёшидаги бола 
табиатига хос булган кучли эхтиёжлардан яна бири, унинг хар нарсани янгилик 
еиф атида куриб, уни хар томонлам а билиб олишга интилишидир.
Богча ёшидаги болалар хаётида ва уларнинг психик жихатидан усишида 
кизикишнинг роли каттадир, кизикиш худди эхтиёж каби, боланинг бирор фаолиятга 
ундовчи омиллардан биридир. Ш унинг учун хам кизикишни билиш жараёни билан 
боглик булган мураккаб психик ходиса деса булади.
Боланинг камол топишида кизикишнинг ахамияти шундаки, бола кизиккан 
нарсасини мумкин кадар чукуррок билишга интилади ва узок вакт давомида 
кизиккан нарсаси билан шутулланишдан зерикмайди. Бу эса уз навбатида боланинг 
диккати хамда иродаси каби мухим хислатларни устиришга ва мустахкамлашига 
ёрдам беради.
4.2. Б огч а ёш ид аги б о л ал ар уйинининг психологик хусусиятлари
М актаб гач а ёш даги б о л ал ар н и н г етакчи ф аолияти уйинднр. Богча ёшидаги 
болаларнинг уйин фаолиятлари масаласи аерлар давомида жуда куп олимларнинг 
диккатини узига жалб килиб келмокда.
Богча ёшидаги болалар узларининг уйин фаоличтларида илдам кадамлар билан 
олга караб бораётган сермазмун хаётимизнинг хамма томонларини акс эттиришга 
интиладилар.
Маълумки, боланинг ёши улгайиб, мустакил харакат килиш имконияти ошган 
сари, унинг атрофидаги нарса ва ходисалар буйича дунёкараши кенгайиб боради.
Богча ёшидаги бола атрофидаги нарсалар дунёсини билиш жараёнида улар 
билан бевосита амалий мунособатда булишга интилади. Бу уринда шу нарса 
характерлики, бола билиш га таш налигидан атрофдаги узининг хадди сигадиган 
нарсалари билангина эмас, балки катталар учун мансуб булган, узининг кучи хам 
етмайдиган, хадди сигмайдиган нарсалар билан хам амалий муносабатда булишга 
интилади. Масалан: бола автомашинани ёки трамвайни узи хайдагиси, хакикий отга 
миниб юргиси, учувчи булиб, самолётда учгиси ва ростакам милиционер булгиси 
келади. Табиийки бола узидаги бундай эхтиёжларнинг биронтасини хам хакикий йул 
билан кондира олмайди. Бу уринда савол тугилади. Болаларнинг тобора ортиб 
бораётган турли эхтиёжлари билан уларнинг тор имкониятлари уртасидаги карама- 
каршилик кандай йул билан хал килннади? Бу карама-карш илик факатгина 
биргина фаолият орКали, яъни, боланинг уйин фаолияти оркалигина хал килиниши 
мумкин. Буни куйидагича изохлаб бериш мумкин:
.- 

Download 5,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish