М. Ф. Хакимова н. Х. Лутфуллаева

Таълим усулларини таснифлаш эса қуйидаги кўринишга эга: 
(Таълим 
берувчи 
ва 
таълим 
олувчилар 
ҳамкорий 
фаолиятини 
ташкиллаштириш йўли ва ўқув фаолияти натижалари асосида) 

---

44 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-расм.
 Таълим усулларини таснифлаш
 
I гуруҳ
Таълим берувчи
: энг кам вақт ичида катта 
ҳажмдаги ўқув ахборотини етказади ва 
хотирада қабул қилиш, англаш ва йиғишни 
ташкиллаштиради 
Таълим 
олувчилар:
хотирага 
қабул 
қиладилар, 
ангалайдилар, 
йиғадилар, 
бироқ хатосиз, онгли равишда қайта 
тикламайдилар 
II гуруҳ
Таълим берувчи:
билимларни ўзлаштириш 
ва 
мустаҳкамлаш, 
янги 
билимларни 
қидириш, намуна бўйича ҳаракатларни 
бажариш 
малака 
ва 
кўникмаларни 
шакллантириш бўйича таълим олувчилар 
фаолиятини ташкиллаштиради
Таълим 
олувчилар
: 
бевосита 
таълим 
берувчининг 
бошчилигида 
таҳлил 
қиладилар, 
таққослайдилар, 
умумлаштирадилар, тайѐр намуна бўйича 
амалий ҳаракатларни бажарадилар 
III гуруҳ
Таълим берувчи:
фақат билимнинг бир 
қисмини 
маълум 
қилади, 
таълим 
олувчиларни 
билимни 
излаб 
топиш 
қадамларини бажаришга йўналтиради, 
турли 
муаммоли 
вазиятларда 
ўқиш-
ўрганиш жараѐнини ташкиллаштиради. 
Таълим олувчилар
: таълим берувчини 
кузатуви остида мустақил тақослайдилар, 
умумлаштирадилар, хулоса қиладилар, 
баҳолайдилар 
ва 
таҳлил 
қиладилар, 
муаммоли ҳолатларни ҳал этадилар ва 
ностандарт 
топшириқларни 
ечадилар, 
мураккаблаштирилган шароитдаги амалий 
ҳаракатларни бажарадилар 
VI гуруҳ
Индивидуал (изланувчи) 
усул 
Ўқув лойиҳалар усули 
Суҳбат 
Баҳс
Таълимий ўйин 
Ақлий ҳужум 
Пинборд 
Таълим берувчи:
таълим олувчиларга 
муаммони, фараз, вазифаларни ифодалашда 
ѐрдам беради ва тезкор бошқаради 
Таълим олувчилар: 
улар учун янги бўлган 
муаммоларни ечиш жараѐнида билимларни 
мустақил 
излайдилар, 
кутилаѐтган 
натижаларга 
эришишнинг 
йўл 
ва 
воситаларини ўзлари аниқлайдилар 
Ўзаро боғлиқ 
фаолиятни 
ташкиллаштириш 
йўли 
Усуллар гуруҳи 
Фаолият мазмуни 
Лаборатория усули 
Машқ 
Китоб билан ишлаш 
Амалий иш усули 
Ҳикоя
Тушунтириш
Намойиш
Маъруза 
Видеоусул 
Кўрсатиш
Кўрсатма бериш 

---

45 
Биринчи гуруҳ таълим 
у
суллари
- 
(
И гуруҳ)

Биринчи гуруҳ таълим усуллари: тайѐр ўзлаштирувчилик ўқув фаолияти 
ва таълим олувчиларга билимларни 1- даражада ўзлаштиришни таъминловчи 
усуллар. 
МАЪРУЗА
 
Маъруза 
– давомли вақт ичида ўқитувчи томонидан катта ҳажмдаги ўқув 
материалининг монологик баѐн қилиши 
Усулнинг асосий 
вазифаси 
- таълим бериш. 
Белгилари:
қатъий тузилма, 
оғзаки-мантиқий баѐн қилиш, берилаѐтган ахборотнинг кўплиги. 
Маърузалар муҳим лаҳзаларини ажратиб кўрсатиш имконини беради. 
Таълим олувчилар билан биргаликдаги фаолиятни ташкиллаштириш 
усулининг самарадорлик шартлари қуйидагилардан иборат: 

маърузанинг батафсил режасини тузиш; 

таълим олувчиларга маъруза мавзусининг мақсади, вазифалари ва 
режани эшиттириш; 

ҳар бир режани ѐритгандан сўнг қисқа умумлаштирувчи хулосаларни 
шакллантириш; 

маърузанинг бир қисмидан бошқа қисмига ўтганда мантиқий 
боғлиқликни таъминлаш; 

ѐзиб олиш учун зарур жойларни ажратиб кўрсатиш (айтиб туриш); 

унинг алоҳида ҳолатлари батафсил кўриб чиқиладиган семинар, амалий 
машғулотлар билан маърузанинг тўғри келиши. 
ҲИКОЯ, ТУШУНТИРИШ
 
Ҳикоя -
ҳодиса, воқеа, ҳақиқат тўғрисида ўқитувчининг монологик хабар 
бериши одатда у назарий ҳолатларни аниқлаштириш, ўрганаѐтган материалга 
қизиқишни уйғотиш учун қўлланилади.
Ҳикоя қилишга асосий талаб-материални ҳиссий етказиб бериш, 
санъаткорона, таъсирчан баѐн қилиш. 
Тушунтириш 
– баѐн қилинаѐтган материалнинг турли ҳолатларини хона 
доскасига ѐзиб тушунтириш, таҳлил қилиш, изоҳ бериш ва исботлаш орқали 
ўқув материалини баѐн қилиш 
ЙЎРИҚНОМА БЕРИШ
Йўриқнома бериш 
– касбий тайѐргарликда кенг фойдаланиладиган 
мустақил усул бўлиб, у талабаларга аниқ ҳаракатларнинг вазифаларини, уларни 
амалга ошириш йўлларини, амалий топшириқларни ечиш талабларини, 
кўникмалардан иборат ҳаракатлар тартибини, маълум турга хос бўлган 
вазиятлар тавсифи ва уларни амалиѐтда қўллашни тушунтириш 
Ўқув жараѐнидаги ўрнига кўра йўриқнома бериш уч турда бўлади: 
1) кириш ѐки йўл-йўриқ бериш; 
2) жорий; 
1)
якуний. 
Кириш йўриқномасини бериш
қуйидаги ҳаракатларни ўз ичига олади: 

талабаларга бажариладиган иш мазмуни, педагогик ўзаро ҳаракатнинг 
усул, восита ва шаклларини, техник ҳужжатлар ва якуний натижага, меҳнат 
маҳсулига бўлган талабларни етказиш; 

---

46 

иш бажариш қоидаси ва изчиллиги, алоҳида ҳаракатлар, усулларни 
тушунтириш; 

қийинчиликлар, 
хатоликлар, 
меҳнат 
хавфсизлиги 
тўғрисида 
огоҳлантириш. 
Жорий йўриқнома бериш
қуйидаги ҳаракатларни ўз ичига олади: 

ишни бажаришга қийналаѐтган талабалар ишини тўғрилаш; 

ҳар бир талаба ишини кузатиш; 

иш турларини бажариш ва иш натижалари вақтидаги мустақилликни 
ўрнатиш. 
Якуний йўриқнома бериш
қуйидаги ҳаракатларни ўз ичига олади:

жамоавий ва гуруҳли меҳнат натижаларини баҳолаш; 

ўқув – билиш фаолиятнинг мустақиллик даражаси; 

меҳнат ҳаракатларини бажаришдаги алоҳида камчиликларни 
аниқлаш; 

касбий муҳим сифатлар, кўникма, ўзини тутишнинг одоб–ахлоқий 
меъѐрларини шаклланганлиги; 

баҳолар билан таништириш. 
Йўриқнома бериш шаклига кўра оғзаки, ѐзма, кўргазмали ва аралаш 
бўлиши мумкин. Ёзма йўриқнома беришда энг катта самарага эришиш мумкин 
бўлиб, бунда турли йўриқномали, ишлаб чиқаришли, ўқув-ишлаб чиқаришли ва 
ўқув-услубий ҳужжатлардан (йўриқномали, технологик, йўриқномавий-
технологик ва ҳаракатлар харитаси, ишлар тартиби, қоидаси) фойдаланилади. 
Технологик ва йўриқномавий-технологик хариталар 
ўқув-ишлаб 
чиқаришли ишларни бажаришда қўлланилади. Улар технологик изчилликдан 
ташқари, технологик талаб, тартиб, умумий ишларни бажариш воситалари, 
ишларни бажариш қоидасининг йўриқномали баѐнидан иборат бўлади. 
Ҳаракатлар харитаси ва ишлар тартибидан 
ѐзма йўриқнома бериш: 
хизмат кўрсатиш, носозликларни ташхислаш, мураккаб жиҳозларни созлашни 
ўргатишда фойдаланилади. Улар ишлаб чиқариш фаолиятида бажариладиган 
турли ишлаб чиқаришли кўрсатма ва қоидаларни ўз ичига олади. Иш ўрнида 
ҳар бир талабани ѐзма йўриқномадан фойдаланиши энг самарали ҳисобланади.