М. Ф. Хакимова н. Х. Лутфуллаева

Графикли органайзерлар (ташкил этувчи)
– фикрий жараёнларни
кўргазмали тақдим этиш воситаси.
Маълумотларни таркиблаштириш ва таркибий булиб чиқиш
, 
урганилаётган тушунчалар
(
вокеа ва ходисалар
, 
мавзулар
) 
уртасидаги алока ва узаро богликликни урнатиш усул ва
воситалари
: 
Инсерт
,
Кластер
,
Тоифалаш жадвали
, 
Б
/
Б
/
Б
, 
Концептуал жадваллар
Маълумотларни тахлил килиш
, 
солиштириш ва таққослаш усул
ва воситалари
: 
Т
-
жадвали
, 
Венн диаграммаси
Муаммони аниклаш
, 
уни хал этиш
, 
тахлил қилиш ва
режалаштириш усуллари ва воситалари
: 
«
Нима учун
?», «
Балик
скелети
», «
Пирамида
», «
Нилуфар гули
»
схемалари
, «
Кандай
?»
иерархик диаграммаси
, «
Каскад
»
таркибий
-
мантикий схема
 
7-расм. Графикли органайзерлар 

---

74 
Маълумотларни таркиблаштириш ва таркибий бўлиб чиқиш, 
ўрганилаѐтган тушунчалар (воқеа ва ҳодисалар, мавзулар) ўртасидаги алоқа ва 
ўзаро боғликликни ўрнатиш усул ва воситаларига қуйидагилар киради: 
 
“
ИНСЕРТ” жадвали
Инсерт – ўқув жараѐнида ўз англашини фаол кузатиш учун талабаларга 
имконият берадиган кучли воситадир, чунки шундай ҳоллар борки, одам 
матнни оҳиригача ўқиб, у ерда нима ѐзилганлигини эслаб қолмаслиги мумкин.
Бу эса нима ўқиѐтганини тушунмай, ўқиш жараѐнида фаол бўлишга 
қатнашмайдиган ҳолларнинг мисолидир
. 
Инсерт – матн билан ишланганда фаолликни қўллаб-қувватлаш учун 
кучли воситадир. Талаба матн билан ишлаганда фаолликни қўллаб-қувватлаш 
учун кучли воситадир. Мустақил ўқиш вақтида олган маълумотларни, эшитган 
маърузаларни 
тизимлаштиришни 
таъминлайди; 
олинган 
маълумотни 
тасдиқлаш, аниқлаш, четга чиқиш, кузатиш. Аввал ўзлаштирган маълумотларни 
боғлаш қобилиятини шакллантиришга ѐрдам беради. 
Матн билан ишлаѐтганда бир қатор белгиларни қўйиб боради улар эса 
қуйидаги маъноларни билдиради: 
―В‖- мен билган маълумотларга мос; 
―-― - мен билган маълумотларга зид; 
―+‖ - мен учун янги маълумот; 
―?‖ - мен учун тушунарсиз ѐки маълумотни аниқлаш, тўлдириш талаб 
этилади. 
Матнни инсерт усулида ўрганганда қуйидаги жадвалдан фойдаланиш 
мумкин. 
Инсерт жадвали 
В 
+ 
- 
? 
―В‖ 
―-‖ 
―+‖ 
―?‖ 
ўқиганларингиздан 
аниқ 
билган 
ѐки 
биламан деб ўйлаган 
маълумот. 
ўқиганларингиз, 
билганларингизга 
қарама-қарши 
маълумот. 
ўқиганларингиз 
орасида сиз учун 
янги 
бўлган 
маълумот 
ўқиганларингиздан 
сиз учун тушунарли 
бўлмаган 
ѐки 
шу 
ҳақда кўпроқ нарса 
билишни 
истаган 
маълумот.