М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

MPa
= 1 .8 ...2 .5 ;E mm = 1 5 . . . 2 0 M b
min
= 1 . 3 . . . 1 . 6 ; £ min = 7 .5 ... 15 MPa
min
A gar 
Emax/E„„„
nisbat yuqorida keltirilgan m iqdorlardan kichik b o 'ls a , u holda
127

---

zam in gruntlari c h o ‘kishga nisbatan b ir jin sli deb hisoblanadi.
Zam in gruntlari turlicha c h o 'k ish xususiyatiga ega b o 'lsa va ayniqsa, bu hoi 
katta kuch ta ’sirida yuzaga kelsa, unda inshootning fazoviy m ustahkam ligini 
oshirish y o'llarini ta ’m inlash lozim. Bu esa inshootni loyihalash davrida y o ‘l 
q o 'yiladigan deform atsiya m iqdorini oshirishga im kon beradi.
Inshootning fazoviy m ustahkam ligi uni cho'kishga oid choklar yordam ida 
alohida b o 'lak larg a ajratish, devorlarini yotiq tem irbeton belb o g 'lar bilan o ‘rash va 
h.k. orqali am alga oshiriladi. Inshootni kelajakda ch o 'k ish g a chidam liligini oshirish 
m aqsadida, b a ’zi hollarda, uning qurilm a b o'laklariga yum shoq oshiq-m oshiqlar 
kiritish y o ‘Ii bilan o ‘zgartirish ham m aqsadga muvofiq.
H ulosa qilib aytganda, zam in va poydevorlar loyihasini tuzishda qurilish 
m aydonining geologik 
yoritm asi 
va gruntlam ing 
fizik-m exanik hossalari 
yordam ida inshootning qurilm a b o 'lak larig a b o 'lg an talab ham ishlab chiqiladi.
Q u rilis h m a y d o n in in g g id ro lo g ik sh a ro itla ri. Zam in va poydevorlar, 
shuningdek, bino va inshootning y erto'lalarini barpo etish usulini 
tanlashda 
qurilish 
m aydonida 
o ’tkaziladigan 
gidrologik 
izlanishlar 
natijasidan 
foydalaniladi.
Q urilish m aydonida olib boriladigan gidrologik izlanishlar jarayonida 
quyidagilar aniqlanadi:
a)grunt q a ’ridagi suvning nisbiy sathi;
b) grunt q a ’ridagi suvning y o 'n alish i va tezligi;
v) suv sathining sharoit b o 'y ich a o 'zg arish i va unga atm osfera y o g 'inlarining 
ta ’siri;
g) suv sathining eng kam va eng yuqori qiym atlari;
d) gruntlam ing suv sizdirish qobiliyati;
e) grunt qatlam idagi suvlam ing kim yoviy hossalari.
Q urilish m aydonining gidrologik tuzilishiga oid yuqorida q o 'y ilg an
savollarga
uzil-kesil jav o b olish uchun shu m aydonda o'tkaziladigan m uhandis-gidrologik 
izlanish natijasidan tashqari, b a ’zi ashyolar ham q o 'l keladi. B unday ashyolarga 
qurilish m o 'ljallan g an tegra b o 'y ic h a ilgarigi o 'tk azilg an gidrologik izlanuvlar haqida 
arxiv m a ’lum otlari va adabiyotlar, sizot suvlarining havza suvlar (daryo, k o 'l, hovuz 
va hokazo) bilan bog'lanishi haqida m axsus boshqarm alar ko'rsatm alari va boshqalar 
kiradi.
A gar qurilish maydoni birorta daryo havzasiga yaqin joylashgan b o 'lsa, u 
holda daryodagi suvniig sharoit b o 'y ic h a ko'tarilishi va yer osti suviga ta ’sirini 
baholash 
lozim . B undan tashqari, daryoda kelajakda qurilishi m o 'ljallan g an
gidrotexnika inshootlari (suv om borlari)ni va ulam ing ta ’sirida sizot suvlarining 
k o'tarilishini albatta hisobga olish lozim.
Sizot su v la rin i kim y o v iy te k s h iris h . G idrologik izlanishlar jaray o n id a sizot 
suvlari albatta kim yoviy tekshiruvdan olkazilishi kerak. B u esa suv tarkibidagi 
b a ’zi m oddalam ing poydevorga yem iruvchan ta ’sirini o 'rganish uchun zarur.
Sizot suvlarini kim yoviy tekshirishda ulardagi kislota tarkibiga, karbonat 
m ustahkam ligiga, sulfat va m agniy tuzlariga, erkin holdagi uglekislotalar borligiga 
alohida aham iyat berm oq darkor. Bu m oddalam ing m iqdoriga qarab ulardan
128

---

poydevorlam i him oyalash usullari ishlab chiqiladi.
L o y ih a la n a y o tg a n
in sh o o td a n z a m in g a u z a tila d ig a n y u k la r h a q id a
m a ’lu m o t. Poydevor loyihalash va 
zam inlam i hisoblash ishlari bino va 
inshootlarga oid b a ’zi lexnik lom onlam i bilishni taqozo etadi. Bular inshootning 
qanday m aqsadda qurilishi, 
foydalanishda unga q o'yiladigan talablar, uning 
0
‘lcham lari, qavatliligi, tarhi, devorlam ing qurilm alari, yerto‘laning shakli, 
inshootning um um iy shakli, qo‘shim cha yuk ko'targichlar, to ‘sinlar, sarrovlar, 
yopm alar va boshqalardan iborat.
B undan tashqari, inshootning cho'kishga, poydevorlar orasidagi ch o 'k ish lar 
farqiga va burilishga nisbatan sezgirligi to ‘g ‘risida alohida m a ’lumot talab etiladi. 
M a’lumki, inshoot va binolam ing cho 'k ish g a sezgirligi ular qurilm alarining 
bikrligiga b o g 'liq .
Hozirgi vaqtda qabul qilingan m axsus qoidaga asosan, barcha inshoot va 
binolar bikrligi b o 'y ic h a uch turga bo'linadi:
1