M. DÁWletov, A. DÁWletov, Z. IsMAylova, A. DÁWletova

Grammatikalıq tiykarı bir gáplik oraydan dúzilip, 
tıyanaqlı pikir bildiretuǵın gáplerge jay gáp delinedi.
Jay gápler tómendegi belgilerine iye boladı:
1) tıyanaqlı bir oy-pikir gáplik belgige (predikativ-
likke) iye boladı; 2) eki yamasa bir bas aǵzanıń orayı-
nan dúziledi; 3) ózine tán gáplik intonaciyası boladı. 
Usı sıyaqlı belgilerge iye bolǵan sintaksislik birlikler jay 
gáp sintaksisin dúzedi. M ı s a l ı : 1. Báhár baslandı. Awıl 
diyqanları egiske kiristi. 2. Hámme jerde tuqım sebiw 
ǵajja-ǵaj baslandı. 
(Ó. X.)
Jay gápler bas aǵzalardıń tolıq qatnasıw hám qatnas-
pawına qaray 
eki bas aǵzalı
hám 
bir bas aǵzalı
bolıp, 
ekige bólinedi.
Grammatikalıq tiykarı eki bas aǵzanıń qatnasınan 
dúzilgen jay gápler eki bas aǵzalı, bir bas aǵzanıń 
qatnasınan dúzilgen jay gápler bir bas aǵzalı gáp dep 
ataladı.
M ı s a l ı : 1. Kóp uzamay 
shigitler 
jer betine 
kógerip shıqtı. 2. Sonlıqtan, ǵawasha nállerin siyrekletiw 
hám tárbiyalaw mapazı 
baslandı.
(Ó. X.)
3. 
Dút toǵay.
4. 
Qapırıq ıssı.
(S. A.)
Jay gápler bas hám ekinshi dárejeli aǵzalardıń qatna-
sına qaray, keńeytilmegen hám keńeytilgen jay gápler 
bolıp bólinedi.
Tek bas aǵzalardıń qatnasınan dúzilgen gápler keńey-
tilmegen jay gáp dep ataladı: Sabaq baslandı. Úydiń aldı 
tep-tegis. 
(Ó. X.)
Gáptiń ekinshi dárejeli aǵzaları menen keńeyip kel-
gen gáplerge 
keńeytilgen jay gápler
delinedi: 1. Qudıqtıń 
bası súriw-súriw qoy. 2. Qoylar suw iship boldı. 3. Aldı 
shubırısıp óriske jayılıp ketti. 
(
Ó. X.)
156-shınıǵıw.
Gáplerdi oqıń. Olardıń grammatikalıq tiykarların 
tawıp, qurılısı boyınsha qanday gáp ekenin (eki bas aǵzalı ma ya 
bir bas aǵzalı ma) anıqlań.

---

85
Jaz ayı. Kún ıssı. Japıraqlar jım-jırt. Tereklerdiń shaqa-
ları shıjǵırǵan quyash denesin kúydirip turǵanday sallanıp tur. 
Qapırıq ıssıda qalıń toǵayǵa kirip bolmaydı. Jaylaw átirapında 
qozı, ılaqlar, sabatta úyirilip turǵan jılqılar menen qara mallar 
quyashqa arqasın berip toparlasıp tur.
Aspan ashıq. Aqsha bultlar uwıqqa ildirilgen aq ma-
mıqtay jıljımastan tur. Kókte qıya ushqan qarlıǵashlar qanat 
qaqpaqta. 
(J. A.)
157-shınıǵıw.
Kórkem shıǵarmalardan yamasa oyıńızdan eki bas 
aǵzalı hám bir bas aǵzalı gáplerdiń hárbirine 2 gáp, keńeytilmegen 
hám keńeytilgen gáplerge 2 gápten tawıp jazıń.