M. DÁWletov, A. DÁWletov, Z. IsMAylova, A. DÁWletova

---

M. DÁWLETOV, A. DÁWLETOV ,
Z. IsMAyLOVA, A. DÁWLETOVA
QARAQALPAQ TILI
MORFOLOGIYA HÁM SINTAKSIS
7-KLASS USHÍN SABAQLÍQ
Qaraqalpaqstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw
 
ministrligi tastıyıqlaǵan
Qayta islengen hám tolıqtırılǵan
basılımı
NÓKIS
«BILIM»
2017

---

Qaraqalpaq tili. 
7-klass ushın sabaqlıq. Nókis, 
«Bilim». 2017-j. 160 bet.
UOK 811.512.121 (075)
KBK 81.2 Qar
D-59
ISBN 978-9943-327-95-8
©
 M. Dáwletov hám t.b.
©
«O‘zbekiston» BPDÚ, 2017 
©
«Bilim» baspası, 2017 
P i k i r b i l d i r i w s h i l e r :
Baxıt Bekbosınova
—
 Nókis qalalıq 7-sanlı mektepti
ń
 I kategoriyalı mug
′
allimi;
Xurlixan Abdijabbarova
— 
Nókis qalalıq 1-sanlı qánigelestirilgen mektepti
ń
 
II kategoriyalı mug
′
allimi;
Náwbáhár Qalbaeva 
— 
Nókis rayon 1-sanlı mektepti
ń
 joqarı kategoriyalı 
mug
′
allimi, Qaraqalpaqstan Xalıq bilimlendiriw ag
′
lası.
UOK 811.512.121 (075)
KBK 81.2 Qar
D-59
Respublikalıq maqsetli kitap qorı qarjıları 
esabınan basıp shıg
′
arıldı.
Avtorlar: M. Dáwletov, 
A. Dáwletov ,
Z. Ismaylova,
A. Dáwletova 

---

3
1-SENTYABR — ǴÁREZSIZLIK KÚNI
Mustaqıllıq maydanınan ótkende
Búgin Ámiw bolıp aqqım keledi,
Arǵımaq at bolıp shapqım keledi.
Búgin óńirine ózbek aǵamnıń
Kewlimnen gúl úzip taqqım keledi.
Nawayı, Berdaqlar dástan bitkende,
Babur tárki watan qılıp ketkende,
Mashrab ǵázzelleri páryad etkende,
Oyǵa alǵan maqsetine jetken be?
Babalar ruwxı keshti oyımnan,
Mustaqıllıq maydanınan ótkende.

---

4
Akmal, Allayarlar atılıp ketkende,
Jawlar Qadiriydi qatl etkende.
Sharapatlı insan uyqısın buzıp,
Qábirinen shıǵarıp alıp ketkende...
Bári kóz óńimnen ótkendey boldı,
Mustaqıllıq maydanınan ótkende.
«Aq altın»nan tawday qırman pitkende,
Onı jat kárwanlar alıp ketkende,
Sen oyshań súyenip awır ketpenge,
Únsiz turıslarıń eleslep ketti,
Mustaqıllıq maydanınan ótkende...
Seniń ruwxıńdaǵı mártlik, danalıq,
Jańa dáwran jolın tappaǵı lazım.
Biyik insanlıǵın dúnya tán alıp,
Jáhán minberinen shıqsın hawazıń.
Kewil talwas etip, ilham yosh urar,
Miyrim suwı menen tolǵanday Aral,
Eser bir ájayıp jaǵımlı samal,
Mustaqıllıq maydanınan ótkende.
Ózbekistan — Kúnshıǵıstıń Sholpanı,
Kóp qıyın jollardan óterseń asıp.
Binyad tawıp azat insan ármanı,
Jolıńdı jaqtırar ıǵbal quyashı.
(
I.Y.)
Sorawlar
1. Ózbekistan óz ǵárezsizligine qashan iye boldı?
2. Qosıqtı tásirli etip oqıp, ideyalıq mazmunın aytıp beriń.
3. Ǵárezsizlik jıllarındaǵı ózgerislerdi túsindiriń.

---

5
KIrIsIW
Ádebiy til hám onıń áhmiyeti
Tildiń kúndelikli turmısta awızeki sóylew hám jazba 
túrde hámmege teńdey túsinikli qollanılatuǵın túrine 
ádebiy til
dep ataladı. Ádebiy til — tildiń fonetikalıq, 
leksikalıq hám grammatikalıq qaǵıydaları hám normaların 
óz ishine alǵan milliy tildiń eń joqarı forması. Qaraqal-
paq milliy tili — házirgi qaraqalpaq milletiniń ózine ti-
yisli bolǵan birden-bir ana tili. Ol hárqanday jazba áde-
biyatlar: jámiyetlik-siyasiy, ilimiy-texnikalıq, miynetlerdiń, 
kórkem shıǵarmalardıń, oqıw qurallarınıń hám t.b. jazıw 
arqalı iske asatuǵın ádebiyatlardıń tili bolıp esaplanadı.
Ádebiy til awızeki sóylew hám jazba til bolıp ekige 
bólinedi. Awızeki sóylew tili — xalıqtıń erteden qollanılıp 
kiyatırǵan qatnas quralı. Sonlıqtan, ol ulıwma xalıqlıq til 
dep te ataladı. Awızeki sóylewde sózler ádebiy normadan 
ózgeshe fonetikalıq ózgeriske ushırap yamasa jergilikli 
ózgeshelikke iye bolıp ta keledi. M ı s a l ı : jarpaq-japıraq, 
quwla-qubla, kóńil-kewil, kóyleńke-kóleńke, shalı-salı, 
shaǵal-saǵal t.b. Bunıń sońǵısı ádebiy til ushın norma 
bolıp esaplanadı.
Ádebiy tildiń jazba túri xalıq awızeki sóylew tiline 
tiykarlanadı. Ol jergilikli ózgesheliklerdegi hámme ushın 
teńdey túsinikli sózlerdi óz ishine aladı.