M. DÁWletov, A. DÁWletov, Z. IsMAylova, A. DÁWletova

54-shınıǵıw.
 
Kóp noqatlar ornına awıspalı dánekerlerdiń tiyislisin 
qoyıp, kóshirip jazıń hám qollanıw xızmetin túsindiriń.
1. Kimniń balasınıń ... inisiniń ... súyiklisiniń qay jerde 
islep atırǵanın bes barmaǵımday bilip aldım. 
(Ó. X.) 
2. Tariyxtı 
... geografiyanı oqısam táwir-aq bilemen. 
(N. N.) 
3. Eki adam 
dos bolǵısı kelse, tuwısqan ba, ... meyli erli-zayıp pa, ... teń-
qurbı ma báribir birewi óz paydasın oylamawı kerek. 
(T. Q.)
4. Bul sózdi óz adamlarına Ismayıl ayttı, ... saray adamları 
ayttı. 
(K. M.)
5. ... bul túlkiniń iyttiń sharpıwına túsiwi 
kerek tá, ... eki adamnıń arasınan zip etip quwıstan qashıp 
shıǵıwdan basqa jolın tabıwı qıyın. 
(Sh. A.) 
Dánekerler:
ya, bolmasa, meyli, ya bolmasa.
§12. Gezekles dánekerler
Birgelkili aǵzalardı yamasa jay gáplerdi gezekleslik 
mánide baylanıstıratuǵın dánekerlerge gezekles dáneker 
delinedi.
Gezekles dánekerlerdiń xızmetin 
gá, gáhi, bir, birese, 
birde, gáde, geyde, bazda, ári
dánekerleri atqaradı.
Gezekles dánekerler de, kóbinese birgelkili aǵza hám 
jay gápler menen tákirarlanıp keledi.
Bunday jaǵdayda tákirarlanǵan birgelkili aǵzalardıń 
aldınan jazıwda útir qoyıladı. M ı s a l ı : Ol gá túrgelip, 
gá júrdi, gá otırıp, gá jattı. 
(A. B.)
55-shınıǵıw.
Gáplerdi kóshirip jazıń. Gezekles dánekerlerdiń 
astın sızıń. Qanday mánide qollanılǵanına kewil awdarıń.
1. Xiywa tárbiyasın alǵan jas baydıń oyınsha, atqosshı ári 
duwpiyaz, ári dana, ári qarıwlı, shıǵısı da dástiyarlı bolıwı 
kerek eken. 
(T. Q.)
2. Ǵarrı quwanǵanınan gá Aydostı, gá 
Begis, Mırjıqtı, gá «elge quwanısh ákeldi» dep Qumardı 
alǵısladı. 
(T. Q.)
3. Esjan ǵarrıǵa shóp te, shar da baspashıǵa 
aylanıp ketkendey túyildi. Olardıń gási qılıshın qayrasa, gási 
súmbelerin tazalap, gási lawlap janǵan otqa shılǵawların kep-
tirip atırǵanday kórinedi. Ǵarrı óziniń atın esitkende selk ete 

---

33
qaldı, sebebi «Esjan baba» degen sózi ári tosınnan, ári ke-
yistey esitilgen edi. 
(Sh. S.)
4. Biziń awılda Esjan ata degen 
ári baǵman, ári diyqan bir shırashı ǵarrı boldı, basında tap 
elege shekem shıra janadı. 
(Sh. S.)