M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

XIX asrning o ‘rtalari — XX asrning b o sh a j
Rus im periyasining um um iy tangsizligi va XIX # s r n iiskapitalizmning 
rivojlanishidan boshlab rus m e’morchiligida kompozjtsiy^scagi majmuaviy! 
likdan chetlanish, eklektikaning rivojlanishi sezilarli. P e te rh ig m e’morchili. 
gida rus klassik m aktabidan chetlanish Isaakiyev ifrodaUm asida (1817—
. 
1857-yil, A. M onferran, 43-rasm ) katta haykallar, qisrnlarir::g umumlashuvi 
va hokazolar natijasida m e’m oriy m asshtab buzilishi; MosiJo;:me’morchiligi. 
d a — Y eloxovadagi «Bogoyavleniye» ibodatxona^ida Ш 5 —1845-yil 
Y e.Tyurin) turli uslublar aralashuvi k o ‘rinmoqda.
Saroy m e’m orchiligida reaksion-m onarxlik ra sm iy ' ^‘nalish paydo 
b o ‘lib, «rus-vizantiyalik» uslub e ’lon qilindi. M asalan, N.skvadagi katta 
Kreml saroyi tarzlarida (1839— 1849-yil, K.Ton) o ‘sha Qvr qadimgi rus 
qismlari va Vizantiya m e’morchiligi kompozitsiya uskiblari ntxanik ravishda 
birlashgan.
M e’m orchilikda boshqa yo'nalish qishloq uylarining be2aldari (Moskva 
Politexnika m uzeyining m arkaziy tarxi qismi, 1875-^1877-д^ I.Monigett. 
N . Shoxin) xalq am aliy sa n ’at va kashtachilik naqshlari Uilubiylashtirilib 
q o ‘llanilgan.
43-rasm.
Peterburgdagi Isaakiyev ibodatxonasi (1817—18?. A - M ° n fe rra n ).

---

U c h i n c h i
yo ‘nalish XVII asr o'rtalaridagi ko ‘rkam Moskva m e ’m or- 
itaqlidiga 
asoslangan, am m o quruq, jim jim ador arxitekturasini yaratdi, 
C a sa la n , 
M oskvada — Tarixiy m uzey binosi (1873—1883-yil, V .Shervud, 
^ S e m y o n o v )
sim m etriyali m urakkablashgan tarz kom pozitsiyasi, m e 'm o r- 
-hilik 
b o im alari XVII asr bezak m otivlaridan k o ‘r-k o ‘ron a kiritilgan.
■^e’m orehilik rivojiga t a ’sirini o 'tk azg an , m uhim xislatlardan yangi 
urilish texnikalari, konstruksiyalari va yangi qurilish ashyolari (c h o 'y an , 
temir listlari, keyinchalik-tem irbeton) va yangi turdagi binolarning (zavod, 
fabrika yirik korpuslari, katta k o ‘p kvartirali dohodniy (m ehm onxona sifat) 
uylari) qurilishiga talab ortdi.
XIX 
asrning boshidan g‘ishtli va toshli to ‘sinlar o ‘rniga ch o ‘yan, yog‘och 
bolorlar, g‘ishtli va toshli ravoqlar o ‘rniga — tem irli chig‘irlash bolorlari 
balkonlaming ko'taruvchi qismlari, zinalam ing ustini yopishga m o ‘ljallangan 
hamda katta m asofali xonalar va ko ‘priklar uchun ferm alar sifatida q o ‘llan- 
gan. Sanoat, ulkan savdo va m a ’m uriy binolar qurilishida karkasli devorlar, 
tekis qovurg'ali tem ir-b e to n to m lar va keyinchalik 1910-yildan esa bolorsiz 
konstruksiyalar q o ‘llangan. M isol tariqasida M oskvadagi G U M n in g tep a 
savdo qatorlaridagi k o ‘priklari, ichki o ‘tish joylari xizm at qiladi. Yangi 
turdagi toshsifat suvoqlar, bezak g 'ishtlari va plitalar paydo b o ‘ldi.
Arxitektura qurilishi negiziga va rus m e ’m orchiligiga o ‘zining a n ’a n a ­
viy yuzini qism an y o ‘qolishiga kapitalizm ning kosm opolitik xarakteri, turli 
tarixiy uslublar va shakllarning m exanik aralashuvi olib kelgan m e ’m or- 
chilikka ta ’sir k o ‘rsatgan boshqa xislatlardan bu buyurtm ach ining burjna 
didi bo‘ldi. XIX asrning ikkinchi yarm ida — XX asrning boshlarida mavjud 
me’moriy m uhitga m oslashm agan b o ‘lsa ham ham m aga o ‘z uyini qurishga 
va obodonlashtirishga ruxsat berilgan.