M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

GAPNING AJRATILGAN BO`LAKLARI

1. 
   §. Ajratilgan bo`laklar haqida umumiy ma`lumot
   

Sodda gap tarkibida ayrim hollarda ajratilgan bo`laklar ham qatnashishi mumkin. Ajratilgan bo`laklar odatda o`zlari aloqador bo`lgan so`zlarning ma`nosini izohlab, bo`rttirib, aniqlashtirib keladi va boshqa bo`laklardan maxsus to`xtam (pauza) bilan ajratilib, mantiqiy urg`u oladi. Masalan: Soyda, qo‘sh yong‘oqning tagida, oppoq qorga ko`milib uzoq turdi. (O.Y.). Ish qanchalik qiyin bo`lmasin, biz, ayniqsa yoshlar, ishtiyoq bilan, g`ayrat va shijoat bilan ishlardik. (Ch.Aytmatov).
Birinchi gapda qo`sh yong`oqning tagida o`rin holi o`zidan oldin kelgan soyda so`zining ma`nosini, ikkinchi gapda yoshlar o`zidan oldin kelgan biz so`zining ma`nosini izohlab, asosiy gap bo`laklaridan to`xtam (pauza) bilan ajratilgan. Ajratilgan bo`laklarning har ikkisi ham oddiy gap bo`lagi shaklida qo`llangan.
Ajratilgan bo`laklar oborot shaklida ham bo`lishi mumkin. Masalan: Vohid Mirobidov-ku,
uning achchiq kinoyalarini kulgiga olib, qulog`ining yonidan o`tkazib yubordi. (O.Yoqubov). Keltirilgan gapda uning achchiq kinoyalarini kulgiga olib ravishdosh oboroti kesimdan anglashilgan ish-harakatning qanday holatda bajarilganini ta`kidlab, alohida ohang yordamida ajratilgan.
Demak, ajratilgan bo`laklar ikki xil shaklda: 1) oddiy gap bo`lagi shaklida va 2) oborot shaklida bo`lishi mumkin.
Ajratilgan bo`laklar qaysi gap bo`lagiga oid ekanligiga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi:

1. 
   Ajratilgan to`ldiruvchilar.
   
2. 
   Ajratilgan aniqlovchilar.
   
3. 
   Ajratilgan izohlovchilar.
   
4. 
   Ajratilgan hollar.
   

2. §. Ajratilgan to`ldiruvchilar

Ajratilgan to`ldiruvchilar shakllanishiga ko`ra ikki xil bo`ladi:

1. 
   Ko`makchili qurilma oboroti shaklidagi ajratilgan to`ldiruvchilar.
   
2. 
   Oddiy gap bo`lagi shaklidagi ajratilgan to`ldiruvchilar.
   

Ko`makchili qurilma oboroti shaklidagi ajratilgan to`ldiruvchilar kesimdan uzoqda kelib,
qaraganda, ustiga, singari, bilan, birga va shu kabi ko`makchilar yordamida shakllanadi.