M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

Muvofiqlashuv. O`zbek tilida qaratqich va qaralmishning aloqasi bog`lanishning alohida turini tashkil qiladi. Bunda so`zlardan birini hokim, birini tobe deb qarash qiyin, chunki qaralmishning talabi bilan qaratuvchi bo`lak qaratqich kelishigi shaklini oladi, o`z navbatida, qaratuvchining talabiga ko`ra qaralmish egalik affiksini qabul qiladi: bolalarning quvonchi, mening

kitobim, sening daftaring, ularning vazifasi kabi. Bunda munosabatdorlik (o`zaro hokimlik, tobelik) kuzatiladi.
Aslida moslashuv deyilganda, tobe so`z shaklining hokim so`z shakliga mos kelishi nazarda tutiladi. Bu holat rus tiliga xos, negaki moslashuv yo`li bilan tuzilgan qurilmalarda, jumladan, aniqlovchili birikmalarda tobe so`z hokim so`z bilan grammatik shaklda moslashib, hokim so`z bildirgan xususiy grammatik ma`nolarga ega bo`ladi. Masalan, interesnaya kniga birikmasida kniga hokim so`z bo`lib, bosh kelishik, birlik, jenskiy rod (jins) kabi xususiy grammatik ma`nolar anglatgan; tobe so`z (interesnaya) hokim so`zning aynan shu shakliga moslashib, xuddi shunday grammatik ma`nolarni ifodalaydi.
O`zbek tilida qaratuvchi va qaralmishning munosabati yuqorida qayd etilgan birikma qismlarining munosabatidan farq qiladi. Shuning uchun bunday bog`lanishni moslashuv deb emas, muvofiqlashuv deb izohlash lozim bo`ladi.
Demak, o`zbek tilida qaratuvchi va qaralmishning birikishi muvofiqlashuv asosida voqe bo`ladi.

3. §. So`zlarning o`zaro sintaktik munosabatga kirishuvi

Gapda so`zlarning o`zaro sintaktik munosabatga kirishuvi quyidagi vositalar orqali bo`ladi:

1. 
   Affikslar. O`zbek tilida so`zlarning o`zaro sintaktik munosabatga kirishuvida turlovchi va tuslovchi affikslarning xizmati katta. Masalan: Chor-atrof yaproqlarning mungli shivir-shiviriga to`ladi (O`.H.). Bu gapdagi so`zlar o`zaro kelishik affikslari (-ning, -ga), egalik affiksi (-i) va shaxs- son affiksi (-di) orqali sintaktik aloqaga kirishgan.
   
2. 
   Yordamchi so`zlar. Ko`makchilar, bog`lovchilar gapda so`zlarning o`zaro munosabatga kirishuviga xizmat qiladi. Masalan: Xalqning ulug`vorligi uning soni bilan o`lchanmaydi, yagona o`lchov uning aqliy kamoloti va axloqiy barkamolligidir. («Tafakkur gulshani»). Bu gapda ot (soni) fe`lga (o`lchanmaydi) bilan ko`makchisi orqali bog`langan; kamoloti, barkamolligi so`zlari teng aloqaga kirishib, uyushgan ot kesim vazifasini bajargani holda va bog`lovchisi yordamida sintaktik munosabatga kirishgan.
   

Ba`zi hollarda yuklamalar ham bog`lovchi vazifasida kelib, gaplar, so`zlar orasidagi sintaktik munosabatni ko`rsatib keladi: Bugundan boshlab yotoq joylarda... yigitlardan bitta navbatchi qoldirildi-yu, boshqa hamma paxtaga chiqdi. (P.Q.).