M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Rouza, Olmkuista, Jekson, Mitchellarning olib borgan tek- shirishlari natijasida 8 ta aminokislotani almashtirib bo‘lmay-




diganlar qatoriga kiritilgan. Bularga triptofan, lizin, raetionin, fenilalanin, leytsin, izoleytsin, valin, treonin kiradi.
Almashtirib bo‘ladigan aminokislotalar o‘simlik mahsu- lotlarida, almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar esa hayvon mahsulotlarida bo‘ladi. Oqsillar o‘z tarkibida almashtirib bo‘l- maydigan barcha aminokislotalarni muvozanatda tutsa, qimmatli hisoblanadi. Hayvonlar mahsulotlaridagi oqsillar (go‘sht, baliq, tuxum, sut, sut mahsulotlari) tarkibida almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar hammadan ko‘p bo‘ladi. Aminokislotalardan bir nechtasi yoki hatto bittasi yetishmaganda oqsilning sintezlanish jarayoni buziladi, boshqa aminokislotalar ham o‘zlashtirilmay qoladi va oqsil yetishmovchiligi yuzaga keladi.
O‘simliklardan olinadigan ba’zi mahsulotlarda ham almash­tirib bo‘lmaydigan oqsillar bo‘ladi. Bunga mosh kiradi. Mosh tarkibida kimyoviy nuqtayi nazardan go‘sht tarkibidagi kabi al­mashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar bo‘ladi.

5. 
   §. YOG‘LARNING OZUQA VA BIOLOGIK QIYMATI
   

Yog‘lar asosiy oziq moddalar hisoblanadi. Yog‘lar — organik moddalar, glitserin bilan bir asosli yog‘ kislotalar (triglitse- ridlar)ning to‘liq, murakkab efirlari, lipidlar sinfiga mansub. Yog‘larning fiziologik ahamiyati juda xilma-xil. Ular asosiy energiya manbayi hisoblanadi. Yog‘lar vitamin A, E ni eritadi va ularning singishini osonlashtiradi.
Yog‘ organizmda issiqlikni idora etishda qatnashadi, ichki a’zolarni lat yeyish va silkinishdan saqlab turadi. Yog‘lar hujay- ralar protoplazmasi tarkibiga kirib (bu protoplazma yog‘i deyila- di), organizm to‘qimalari tuzilishida ishtirok etadi. Protoplazma yog‘lari almashinuvi jarayonida hosil bo‘lgan moddalarning hujayralarga o‘tishini ta’minlab beradi. Yog‘lar biologik faol shakllar hosil qilish yo‘li bilan, oqsillarning fermentativ aktivligini idora etib boradi. Yog‘ boshqa oziq moddalar, jumladan, oqsillar, uglevodlar vitaminlar, mineral tuzlarning o‘zlashtirilishini oson­lashtiradi. Yog‘ning ta’mi, singuvchanligi va tarkibidagi A hamda D vitaminlar miqdori uzoq vaqtgacha uning to‘la qimmatliligini ko‘rsatadigan mezon bo‘lib hisoblanadi. Mana shu ko‘rsat- kichlarga qarab, yog‘lar to‘la qimmatli va to‘la qimmatli bo‘l- magan xillarga bo‘lindi.