M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Download 422,93 Kb.

bet	87/194
Sana	19.04.2022
Hajmi	422,93 Kb.
	#562579

1 ... 83 84 85 86 87 88 89 90 ... 194

Bog'liq
GIGENA fan

Guruhi	Yoshi	ERKAKLAR
AYOLLAR
oqsillar, g			_r, a _dla og _le^v _gle u		_r, a _dla og _le^v _gle u	oqsillar, g		_r, a _dla og _le^v _gle u	_r, a _dla og v e _gle u
jami		slatl £	_r, a _dla og _le^v _gle u		_r, a _dla og _le^v _gle u	jami	shu jumla dan, hayvon oqsili	_r, a _dla og _le^v _gle u	_r, a _dla og v e _gle u
		18-29	91	50	103		378		78	43	88	324
I	30-39	88	48	99		365		75	41	84	310
	40-59		46	93		344		72	40	81	297
	18-29	90	49	110		412		77	42	93	351
II	30-39	87	48	106		399		74	42	90	337
	40-59	82	45	101		378		70	39	86	323
	18-29	96	53	117		440		81	45	99	371
III	30-39	93	51	114		426		78	43	95	358
	40-59	88	48	108		406		75	41	92	344
	18-29	102	56	136		518		87	48	116	431
IV	30-39	99	54	132		504		84	46	112	427
	40-59	95	54	126		483		80	44	106	406
	18-29	118	65	158		602
V	30-39	113	62	150		574		-	-	-	-
	40-59	107	59	143		546

Eslatma. Homilador ayollar (5—9 oylik davrida) uchun bir kunda o‘rta hisobda 100 gr oqsil, shundan 60 gr hayvon mahsuloti. Emizikli ayollar, o‘rtacha 112 gr oqsil, shundan, 67 gr hayvon mahsuloti. 5-jadval Sportchilar, talabalar, og‘ir jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchi odamlar, homilador va emizikli ayollarning kaloriyaga ehtiyoji (kkall) Kategoriyasi	Erkaklar	Ayollar
Talabalar	2800-3300	2700-3000
Musobaqa davrida zo‘r berib mashq qiluvchi sportchilar	4500-5000	3500-4000
Og‘ir jismoniy mehnat qiladigan kishilar	4300-4800	-
Homilador ayollar		3200
Emizikli onalar		3500

Bolalar va o‘smirlar yoshi	Kalori yasi	OQSILLAR		YOG‘LAR		_ov U _l^d _l ^a ^r
Bolalar va o‘smirlar yoshi	Kalori yasi	jami	shu jumladan, hayvon oqsili	jami	shu	_ov U _l^d _l ^a ^r
6 oydan 1 yoshgacha	800	25	5 2 - 0 2	25	-	113
1 yoshdan 1,5 yoshgacha	1300	48	36	48	-	160
1,5 yoshdan 2 yoshgacha	1500	53	40	53	5	192
3 yoshdan 4 yoshgacha	1800	63	44	63	8	233
5 yoshdan 6 yoshgacha	2000	70	47	72	11	252
7 yoshdan 10 yoshgacha	2400	80	48	80	15	324
11 yoshdan 13 yoshgacha	2850	96	58	96	18	382
O'smirlar 14 dan 17 yoshgacha	3150	106	64	106	20	367

Eslatma. Ona suti bilan oladigan oziq qiymati hisobga olin- magan. Fosfatidlar (letsitin), to‘yingan va to‘yinmagan yog‘ kis- lotalar, sterinlar, tokoferollar va boshqalar singari biologik jihatdan qimmatli moddalar yog‘lar bilan birga organizmga tushadi. Yog‘lar va ular bilan birga uchraydigan moddalar tarkibida hayo- tiy zarur, o‘rnini hech narsa bosa olmaydigan essensial moddalar, jumladan, aterosklerozga qarshi ta’sir ko‘rsatadigan lipotrop birikmalar (to‘yinmagan yog‘ kislotalar), A, E vitamin va boshqalar bo‘ladi.
Yog‘lar ovqatning organoleptik xossalarini yaxshilaydi, odam- ni to‘q tutadi. Yog‘ning organizmda hazm bo‘lishi (o‘zgarishi va qayta sintezlanishi) resintez yog‘ almashinuvi, deb ataladi. Yog‘lar almashinuvi asab tizimi, gipofiz, buyrakusti bezlari va

jinsiy bezlar gormonlarini boshqarib turadi. Ovqatda yog‘ miqdori kamayganda markaziy nerv tizimida o‘zgarishlar ro‘y berishi, organizmning immunoreaktivligining pasayishi, ko‘rish qobiliya- tining susayishi, buyrak faoliyatining o‘zgarishi va boshqalar sodir bo‘lishi mumkin. To‘yinmagan yog‘ kislotalarning ovqatda yetishmasligi terida o‘zgarishlar paydo bo‘lishiga (terining quruqshab, po‘st tashlashi, ekzema giperkeratozga) olib keladi, ultrabinafsha nurlarga sezgirlik kuchayadi, qon tomirlar o‘tka- zuvchanligi oshadi (kapillarlar yorilib turishiga moyil bo‘lib qoladi, gematuriya yuzaga keladi), me’da va o‘n ikki barmoq ichak shilliq pardasi yallig‘lanishiga, artritlar rivojlanishiga moyil bo‘lib qoladi. Taomlarda yog‘larning ortiqcha bo‘lishi moddalar almashinuvining izdan chiqishiga, organizmda bir talay zararli parchalanish mahsulotlari (keton tanalari) to‘planib qolishiga sabab bo‘ladi, hazm bezlarining shira ajratish faoliyati susayadi, ovqat hazmi buziladi. Bundan tashqari, teriosti yog‘ qatlamida yog‘ to‘planadi, bu o‘z navbatida, jismoniy va aqliy rivojlanishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Yog‘lar murakkab organik birikmalarga kiradi. Yog‘ strukturasining asosiy komponenti glitserin va yog‘ kislotalaridir.
Ovqatdagi yog‘lar me’yori. Katta odamlar uchun bir sutkalik oziq-ovqat mahsulotida yog‘ning miqdori o‘rtacha 80—100 g, shundan 25—30 g o‘simlik moyi, 3—6 g o‘ta to‘yinmagan yog‘ kislotalari, 1 g xolesterin va 5 g fosfolipidlar bo‘lishi kerak. Yog‘ miqdori mehnat qobiliyatiga ega bo‘lgan 18 yoshdan 59 yosh- gacha odamlarning jinsi va yoshiga qarab belgilanadi.

§. UGLEVODLARNING OZUQA VA BIOLOGIK QIYMATI

Uglevodlarning fiziologik ahamiyati va biologik qiymati, asosan, ularning energetik xossalari bilan belgilanadi. Organizmda uglevodlar quvvat sarfini qoplashga xizmat qiladi. Jigarda uglevod kam to‘planadi. Organizm talablarining qondirilishi uchun uglevodlar ovqat tarkibida yetarli bo‘lishi kerak. Og‘ir jismoniy ish qilganda uglevodlar quvvat sarfini qoplay olmaganida, yog‘ depolarida hamisha bo‘ladigan yog‘lardan qand hosil bo‘lib, organizm ehtiyoji ta’minlanadi. Biroq uglevodlar organizmga ortiqcha tushishi hisobiga unda yog‘ to‘planib borishi ham mumkin.

- M.A. Azizov

129

Uglevodlar ratsionning asosiy qismidir. Sutkalik ovqat ratsioni quvvat qiymatining yarmi uglevodlar hisobiga ta’minlanadi. Orga- nizmning uglevodlarga bo‘lgan talabi o‘simlik manbalari hisobiga qondiriladi. O‘simlik, g‘alla mahsulotlari va boshqalar odam or- ganizmidagi uglevodning kamida 75% ni tashkil etadi. Uglevodlarga bo‘lgan talab qand hisobiga qoplanishi mumkin, qand sof uglevoddir.
Tuzilishining murakkabligi, eruvchanligi, nechog‘liq tez sin- gishi va glikogen hosil bo‘lishi uchun qancha sarflanishiga qarab, uglevodlar oddiy uglevodlar (qand), murakkab uglevodlar (poli- saxaridlar)ga bo‘linadi.
Oddiy uglevodlar, ya’ni monosaxarid-glukoza ko‘pgina sab- zavot va mevalarda bo‘ladi, shuningdek, organizmda disaxaridlar bilan kraxmal parchalanishi natijasida hosil bo‘lib turadi. Glukoza glikogen hosil bo‘lishi, miya, mushaklar, jumladan, yurak mu- shaklarining oziqlanishi uchun, qondagi qand miqdorini zarur darajada saqlab (quvvat sarfi oshib ketganda), juda tez va oson sarflanadi.
Uglevodlar og‘iz bo‘shlig‘ida parchalana boshlaydi, keyin me’da-ichaklarda yana polisaxaridlargacha parchalanadi, uglevodlar mushaklar bilan jigarda glikogen tarzida to‘planib, zarur bo‘lganda organizm ehtiyoji uchun xizmat qiladi.
Murakkab uglevodlar yoki polisaxaridlar molekulasining mu- rakkabligi va suvda yomon erishi bilan xarakterlanadi. Murakkab uglevodlarga kraxmal, glikogen, pektinlar va kletchatka kiradi. Kraxmal, asosan, g‘alla mahsulotlari, dukkaklilar, kartoshka tarkibida ko‘p bo‘ladi. Kundalik iste’moldagi umumiy uglevodlar miqdorining 80% ga yaqini kraxmalga to‘g‘ri keladi.
Disaxaridlar bilan polisaxaridlar ichakda tegishli fermentlar ta’sirida monosaxaridlargacha parchalanib, so‘riladi va qopqa venasidan jigarga o‘tadi, jigarda glukozadan glikogen sintez- lanadi. Qondagi qand miqdori 0,8—1,2 g/1 atrofida bo‘ladi. Organizm ko‘p kuch sarflaganida qondagi qand jigardagi glukoza glikogenga aylanganidan ko‘ra tezroq iste’mol etiladi va natijada qand miqdori kamayib, gipoglikemiya boshlanadi, odamning boshi aylanib, yuragi o‘ynaydi, a’zoyi badanini ter bosadi. Qonda qandning uzoq vaqt yetishmasligi miya to‘qimasining qandga yolchimay qolishiga olib keladi. Natijada nevrotik sindrom bosh- lanishi mumkin. Qandga boy ovqat iste’mol qilinganidan keyin aks hodisa — alimentar giperglikemiya kuzatiladi. Ishlab tura-

Download 422,93 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: