M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

3-6 gacha

zaharli moddalar va izotoplik xususiyatini uzoq saqlaydigan radioizotoplar tuproqda to‘planib borib, yerosti suvlari va o‘sim- liklarga, ular bilan birga yoki oziq-ovqat orqali (uy hayvon- larining go‘shti yoki suti orqali) odam organizmiga tushishi mumkin. Bundan tashqari, kimyoviy ifloslangan narsalar tuproq- dagi biologik jarayonlarga, sabzavotlar, boshoqli va boshqa o‘sim- liklarning organoleptik xossasi hamda tarkibiga salbiy ta’sir etishi mumkin.

4. 
   §. TUPROQNING KIMYOVIY TARKIBI VA GEOKIMYOVIY ENDEMIYA
   

Tuproq tarkibida D.I. Mendeleyev davriy sistemasiga ki- ruvchi barcha kimyoviy elementlar mavjud bo‘lib, biosferaga mikroelementlarning tushishiga har xil omillar, jumladan, mete- oreologik, eroziya yo‘nalishi, biologik va antropogen (tashqi muhitning sanoat chiqindilari bilan ifloslanishi) sharoit ta’sir qiladi.
Tashqi muhit kimyoviy tarkibining o‘zgarishi organizmda biologik o‘zgarishlar sodir bo‘lishiga, jumladan, endemik kasal­liklarning ko‘payishiga olib keladi, bunday geografik hududlar biogeokimyoviy o‘lkalar deb ataladi.
Toshkent viloyatining tog‘li hududlari havosi tarkibida (rangli metall bo‘lgan joylarda) Zn, PI, Cu ruxsat etiladigan miqdordan ko‘p bo‘lishi qishloq xo‘jalik mahsulotlari tarkibiga ham ta’sir etadi.




Ma’lumotlarga ko‘ra, Toshkent viloyatining qator shahar (Olmaliq, Pskent) va tumanlarida (Bo‘ka, Oqqo‘rg‘on, O‘rta Chirchiq va boshqa) qo‘rg‘oshin 4—7, rux 6—7, mis 10 hissagacha ko‘p iste’mol qilinar ekan.
Kimyoviy birikmalarning aholiga surunkali ta’sir qilib turishi ba’zi kasalliklarning kelib chiqishiga sababchi bo‘lishi mumkin.

5. 
   §. TUPROQNING IFLOSLANISHI VA UNI TOZALASH
   

Suyuq va qattiq chiqindilar tuproqqa har xil yo‘llar bilan tushadi. O‘tgan asrning taniqli gigiyenisti Rubner «Umuman chiqindilar tashlanadigan tabiatning o‘zi yaratgan joy — bu tuproqdir» deb yozgan edi. Organik chiqindilarning tuproqqa ko‘p miqdorda tushishi tuproqning o‘z-o‘zini zararsizlantirish xususiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Tuproqning ifloslanganlik darajasi kimyoviy, bakteriologik hamda gelmintologik tekshi- rishlar orqali aniqlanadi.