M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Shahar sharoitida, shahardan tashqarida, turarjoydan kamida

1. 
   km narida quriladigan kompostlash dalasidan foydalaniladi. O‘zbekiston sharoitida qattiq chiqindilarni kompostlab, zarar- sizlantirish usuli oddiy, qo‘shimcha xarajat talab qilmaydigan hamda sanitariya va epidemiologiya talablariga javob beradigan usul hisoblanadi. Bunda qattiq chiqindilardan gumus hosil bo‘lishi 2—3 marta tez kechadi va yuqori darajali o‘g‘it olinadi.
   

Katta shaharlarda axlatni qayta ishlaydigan stansiyalar qu- riladi. Bu yerda axlat mexanik yo‘l bilan saralanadi (latta-puttalar terib olinadi), maydalanadi va qavatma-qavat qilib kompost- lanadi: axlatni biotermik zararsizlantirishning bir necha kun ichida o‘tkaziladigan tezkor, sanoat usuli ham ishlab chiqilgan.
Axlat ko‘pincha nazorat qilib turiladigan axlatxonalarda zararsizlantiriladi. Axlatxonalar aholi yashaydigan joylardan, turarjoylardan kamida 0,5 km narida qilinib, bunda eski karyerlar, chuqurlik yoki maxsus kovlangan zovurlardan foydalaniladi. Axlat

5. 
   metr qalinlikda to‘kiladi va o‘sha kuniyoq 25—30 sm qalinlikda tuproq (sog‘tuproq, qumtuproq, qurilishdan chiqqan axlat) bilan ko‘miladi.
   

Pashsha g‘umbaklari chiqib ulgurmasligi va axlatga kemiruv- chilar kirishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun tuproq molalab, shib- balanadi. Agar o‘ra juda chuqur bo‘lsa, unga bir necha qavat qilib axlat va tuproq tashlanadi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ko‘milgan axlatda biotermik jarayon sekin boradi. Nazorat qilib turadigan axlatxonalarda sassiq hid bo‘lmaydi, pashsha va kemiruvchilar ko‘paymaydi. Axlatxona yopib tashlangandan keyin uning maydoni ko‘kalamzorlashtiriladi. Axlat mineral- lashmaguncha axlatxonada qurilishga ruxsat etilmaydi.
Biotermik kameralarda minerallanish jarayoni tez o‘tadi (20—60 kunda). Bu usulning kamchiligi shundaki, biotermik kamerani qurish katta mablag‘ talab qiladi, shu sababli uni dam olish uylarida, qishloq kasalxonalarida qurilgani ma’qul.
Qattiq chiqindilarni yoqish usuli bilan qayta ishlash tem- peraturasi 650—1200°C bo‘lgan maxsus pechlarda bajariladi. Bunda bir necha daqiqadan so‘ng hamma mikroblar nobud bo‘ladi. Bu usul sanitariya va epidemiologiya jihatidan muhimligi bilan birga kamchiliklardan xoli emas, chunonchi:

• 
  yoqilganda hamma qimmatli chiqindi yonib ketadi. Shu- ning uchun ham axlat yoqiladigan stansiyalarda saralash ishlarini joriy etish kerak;
  
•