M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

13-rasm. Axlatni qavatma-qavat kompost qilish sxemasi:

1 — marza; 2 — tuproq; 3 — axlatlar.


Kompost ustiga 15 sm gacha qalinlikda axlat tashlanadi. Axlatdan tashqari, ko‘mib tashlangan hojatxonadagi najasni, go‘ng, kulni, shuningdek, berchlashib qolmasligi uchun may- dalangan poxol va barglarni ham tashlash mumkin. Chiqindi- larni kompostga qo‘shilgandan keyin kompost qatlami 15 sm ko‘miladi, shibbalanmaydi, bunda pashshalar tuxum qo‘ya olmaydi va kompostning namligi saqlanadi.
So‘ngra yana o‘sha qalinlikda axlat tashlab ko‘miladi, kom­post balandligi 1,5 m ga yetguncha shu holat takrorlanadi. Kompost yomg‘irda ivimasligi uchun ustiga poxol, bordon yopiladi.
Termofil mikroorganizmlar hayot faoliyati tufayli kompostda zo‘r berib biokimyoviy jarayon kechadi va axlat 50—70°C gacha qiziydi. Bunda organik moddalar minerallashib, patogen mikrob­lar, gijja tuxumi va pashsha g‘umbagi o‘ladi. Chiqindilarning chirishini tezlashtirish uchun kompostni har 1—2 oyda ag‘darib qo‘yiladi. Kompostga shaltoq yoki yuvindi quyib vaqt-vaqti bilan namlab turiladi.
Kompost iqlim sharoitiga qarab 3—12 oyda, iqlimi mo‘tadil joylarda esa ko‘pincha 5—7 oyda yetiladi. Odatda, kompost uchun 2 ta joy qilinadi: bittasi to‘layotganda ikkinchisi yetilib turadi. Yetilgan kompost g‘ovak, torfsimon, sochiladigan to‘q tuproqrang qorishmadan iborat bo‘ladi. Unda badbo‘y hid bo‘lmaydi va unga pashshalar qo‘nmaydi, yerga solinganda tuproq tarkibini ancha yaxshilab, boshoqli ekinlar va ildizmevalar hosildorligini oshiradi.
Kompostlashning afzalligi shundaki, unda tuproq, suv va havo ifloslanmaydi, chiqindilardagi patogen mikroorganizmlar nobud




bo‘ladi va qimmatbaho o‘g‘it hosil bo‘ladi, tomorqada qo‘shim- cha hojatxona qurishga, axlat qutisi o‘rnatishga, shuningdek, axlat tashish uchun transport qidirishga zarurat qolmaydi.