M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Qattiq axlatdan tozalash usullari. Qattiq axlat tarkibida 25% gacha organik moddalar (azot — 1,0; fosfor — 0,7 foiz) bo‘ladi,




shu sababli chiqindilardan mahalliy o‘g‘it sifatida foydalanish mumkin. Bir yilda kishi boshiga yig‘iladigan qattiq axlat miqdori o‘rta hisobda 0,5 m³ ga yaqin (200 kg atrofida).
Qattiq axlatlar: a) uylardan, b) mavzelardan yig‘ish usulida olib ketiladi.
Birinchi usulda, xonadonlardan chiqadigan qattiq axlat hovliga o‘rnatilgan maxsus konteynerlarga solinadi va vaqt- vaqtida shahardan tashqaridagi maxsus axlatxonaga olib borib tashlanadi. Konteynerlarning hajmi talabga javob beradigan bo‘lishi va ularni tekis asfaltlangan joyga o‘rnatish, atrofini o‘rab qo‘yish, ustini berkitiladigan qilish kerak.
Ikkinchi usulda, ko‘p qavatli turarjoylar qurilgan tumanlarda uy qavatlariga chiqadigan zinapoyalar chetiga maxsus keng diametrli quvurlar, har qavat uchun qattiq axlat tashlashga mo‘ljallangan eshikli moslama qilinadi. Tashlangan qattiq ax­latlar quvur orqali birinchi qavatdagi konteynerlarga tushadi. Gidravlik yuk ko‘targichli maxsus avtomashina bo‘sh kontey- nerlarni tushirib, to‘lasini olib ketadi.
Qishloq joylarida aholidan chiqadigan chiqindilarni zararsiz- lantirish shahardagidan farqlanadi, chunki chiqindilar o‘g‘it sifatida qishloq xo‘jaligida ishlatiladi.
Qattiq chiqindilarni zararsizlantirish muammosi faqat mar- kazlashgan qattiq chiqindilar tashlaydigan joy ajratish bilan hal bo‘lmaydi. Qattiq chiqindilarni zararsizlantirish va yo‘qotish uchun maxsus zavodlar — biotermik kameralar qurish kerak bo‘ladi.
Biotermik usul qattiq chiqindilarda yuqori haroratga chidamli mikroorganizmlar hosil bo‘lishiga asoslanadi. Yuqori harorat hosil qiluvchi bakteriya havo tarkibida kislorod ishtirokida qat­tiq chiqindida biokimyoviy jarayonlarni yuzaga keltiradi, natijada hosil bo‘lgan 50—70°C da organik birikmalar mineralizatsiya va nitrifikatsiyaga uchraydi, qisqa muddat ichida qimmatli o‘g‘it

• 
  zararsiz gumus hosil bo‘ladi. Biotermik usullar ichida qattiq chiqindilarni kompostlash muhim ahamiyatga ega. Qishloq sharoitida kompost quyidagi tartibda qilinadi. Tekis maydon shibbalanadi va 10—15 santimetr balandlikda marza qilib o‘rab, atrofidan ariq kovlanadi. Maydon eni 1,5—2 metr, uzunligi sharoitga qarab olinadi. Maydonga kompost qilinadigan torf, tuproq yoki yetilgan kompost 10—15 sm qalinlikda to‘kiladi (13-rasm).